Κυριακή 9 Μαρτίου 2008

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ 21



Παραγγελιά από τον Spyro
σκέψεις ειδικά αφιερωμένες


Umberto Eco, Αναμνήσεις επί χάρτου: κείμενα για τη βιβλιοφιλία, μετάφραση Έφη Καλλιφατίδη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007, 275 σ.


Και ποιος δεν ξέρει τον Umberto Eco; Είναι γνωστός και μάλιστα δημοφιλέστατος στην Ελλάδα μέσα από τα μυθιστορήματά του, τα δοκίμια και τα παιδικά του βιβλία. Άνθρωπος του βιβλίου ως τα τρίσβαθά του κατάφερε να αγγίξει με τη δουλειά του και ανθρώπους από άλλους χώρους, όχι του βιβλίου. Και αν θεωρείται και μάλλον είναι main stream, αναγνωρισμένος και διαβασμένος πολύ, όντας τέτοιος πέτυχε να πει πράγματα extreme για το βιβλίο.

Τα βιβλιοφιλικά, αναμνήσεις επί χάρτου είναι ένας τόμος που συγκεντρώνει διάσπαρτες και ποικίλες σκέψεις του συγγραφέα, διαλέξεις, εισαγωγές σε ειδικές βιβλιολογικές εκδόσεις, άρθρα σε περιοδικά, δοκίμια, τομίδια αριθμημένα ή εκτός εμπορίου, αυτούσια ή και αναθεωρημένα, μακροσκελή ή δυο μόλις σελίδων, των τελευταίων είκοσι περίπου χρόνων. Οι συναγωγές αυτού του είδους που κυκλοφορούν επιμελημένες από τους ίδιους τους γράφοντες εκτός του ότι προσθέτουν ένα νέο τίτλο στη λίστα του παραγόμενου έργου τους (ποσοτικό στοιχείο), έχουν και άλλα πλεονεκτήματα, ουσιαστικά, ποιοτικά και πρακτικά. Τα σκόρπια μαζεύονται. Κατηγοριοποιούνται. Ξαναδιαβάζονται προκειμένου να παρουσιαστούν ενιαία, έχοντας μια χρονική απόσταση από την ημερομηνία γραφής τους. Με τον τρόπο αυτό μπαίνουν κάτω από το μικροσκόπιο της αυτοκριτικής και του επαναπροσδιορισμού. Αν και παλιά, φρεσκάρονται και κλείνουν όχι ένα αλλά δυο κοιτάγματα του δημιουργού τους. Οι αλλαγές και αναθεωρήσεις περνάνε, σημειώνοντας την πορεία της στάσης του ή αν δεν υπάρχουν, εντοπίζεται η σταθερότητα των θέσεών του. Είναι δυνατόν να επισημανθούν οι εμμονές, οι επαναλήψεις, τα ζητήματα που απασχολούν σταθερά και επίμονα. Για τον μελετητή και τον αναγνώστη είναι βολικό να τα βρίσκει συνολικά και να μην χρειάζεται να ανατρέχει στις επιμέρους πηγές.

Τα δεκαεννιά κείμενα παρουσιάζονται ομαδοποιημένα κάτω από τέσσερις ενότητες. Η πρώτη περιέχει τα γενικά «Περί Βιβλιοφιλίας» με τρεις συμβολές. Η μνήμη, η αξία της, η αποτύπωσή της παλιά και σήμερα με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, το βιβλίο ως αντικείμενο και οι εχθροί του (αδιαφορία, φυσικοί κίνδυνοι και ανθρώπινες απειλές) βρίσκονται στην «Φυτική Μνήμη». «Στοχασμοί για τη Βιβλιοφιλία» που ορίζουν και διαχωρίζουν την βιβλιοφιλία, την βιβλιομανία, την βιβλιοκλοπή, την βιβλιοκλασία, τις βιβλιοθήκες, τον συλλεκτισμό και οι «Συγκρίσεις ενός Συλλέκτη» που μαζεύει αντίτυπα με παρελθόν που τα σημαδεύουν και οι κατάλογοι δημοπρασιών, είναι τα άλλα κείμενα της ενότητας.
Ακολουθεί η ενότητα «Ηistorica» με έξι κείμενα που έχουν να κάνουν με συγκεκριμένα βιβλία και ανθρώπους. Το ζήτημα της ακεραιότητας και του ακρωτηριασμού τίθεται για τα Ευαγγέλια του Λίντισφαρν με την εκθαμβωτική μεσαιωνική εικονογράφηση, μια σειρά από κοινωνικές και ιστορικές ερμηνείες για τις μινιατούρες του αναδημοσιευμένου χειρογράφου των Ωρών, μια εισαγωγή και πάλι για την αναστατική έκδοση νησολογίου του 1534 -όπου παρατηρεί ότι η χαρτογραφική ακρίβεια του καιρού μας σκότωσε το άγνωστο και απροσδιόριστο νησί της Ουτοπίας-, ένα κείμενο για τον ευφάνταστο σχεδόν παραληρηματικό Κίρχερ που έζησε στην εποχή που τα όρια του πραγματικού και φανταστικού αποτραβιόντουσαν σαν την παλίρροια που μια κουκουλώνει και την άλλη γυμνώνει την στεριά, μια εισαγωγή για το αχανές εκδοτικό έργο του Migne (880 τόμοι τουλάχιστον) στο πεδίο της θρησκευτικής, μια βιβλιολογική αναζήτηση και ταύτιση γύρω από τις εκδόσεις της γνωστής ως έκδοσης Χανάου του 1609. Δυο κείμενα βρίσκονται κάτω από τους «Τρελούς Λογοτέχνες (και Επιστήμονες)» που μαζεύει μια σειρά από άσχετα, ασύνδετα και περίεργα, παρουσιάζει ξεχασμένες σήμερα εντελώς παράλογες θεωρίες για τη γη (Θεωρία των Αιωνίων Πάγων, της Κενής Γης) και τους συγγραφείς που ονομάζει της τέταρτης διάστασης τους αυτοεκδιδόμενους, τρελούς αλλά πρωτότυπους πάντως, μιλά για το περί-κείμενο και επί-κείμενο και έναν λησμονημένο και παραγνωρισμένο διευθυντή εκδοτικής σειράς. Η τελευταία ενότητα «Ετεροτροπίες και Παραχαράξεις» συγκεντρώνει οκτώ κείμενα. Δημοσιευμένα τα περισσότερα σε ένα Αλμανάκ Βιβλιοφίλων είναι γραμμένα με έναν τόνο πιο ανάλαφρο τόσο ως προς την θεματολογία όσο και ως προς το ύφος. Μιλάει για ανατροπές στην ύλη που απαρτίζει το βιβλίο (είδη του χαρτιού και τις ασθένειές του) και την μεταβαλλόμενη οικονομική αξία, κάνει φανταστικές υποθέσεις με οικολογικές ανησυχίες στο φόντο για τον αφανισμό της ανθρώπινης φυλής και των επιτευγμάτων της, μιλάει με τη φωνή ενός συναισθηματικού ηλεκτρονικού βιβλίου, με χιούμορ πραγματεύεται την φιλολογική διαμάχη μεταξύ Σαίξπηρ-Μπέικον, επανέρχεται στο θέμα των καταλόγων παλαιών βιβλίων που πωλούνται και σε κατάλογο δημοπρασίας, για τον κώδικα του εξαφανισμένου Αλβανού Temesvar, και κλείνει για την φυλή των Μαστιένων που ίσως να εξαφανίστηκαν επειδή παγιδεύτηκαν σε συζητήσεις για το «παράδοξο ενός Ορίου, του οποίου Καθήκον είναι να Δημιουργεί Όρια».

Οι προσωπικές συναντήσεις με θέματα που έχουν, και βέβαια, στο επίκεντρό τους τον κόσμο του βιβλίου, αναδύονται χωρίς επιφάσεις αλλά επεξεργασμένα από τα δικά του κανάλια. Ο Eco ξεδιπλώνει τον εαυτό του «επί χάρτου» άμεσα, με διπλούς όρους, της επιστημοσύνης από τη μια και τους απόλυτα ατομικούς από την άλλη.

Και ο χαρτ-αετός σας να ανέβει ψηλάααα αύριο Καθαρή Δευτέρα.

11 σχόλια:

Χρίστος είπε...

Χαίρομαι που η τρίτη δεκάδα των παρουσιάσεων της Elli αρχίζει με το κατεξοχήν βιβλίο για τη βιβλιοφιλία. Μπορεί ίσως όλα τα κείμενα του Eco να μην είναι ισοδύναμα μεταξύ τους, όμως το καθένα έχει κάτι σημαντικό να προσφέρει όσον αφορά τα θέματα της βιβλιοφιλίας, τους τρόπους ανάγνωσης και τις οπτικές της, τις εκδόσεις, τους συλλέκτες, τις μεθόδους έρευνας και πολλά άλλα, παράλληλα με εξαιρετικές φράσεις -απόψεις τις οποίες πολύ εύστοχα επισημαίνει η Elli. Eυχαριστίες και στον Σπύρο για την όμορφη παραγγελιά του.

Spyros είπε...

Θα πρέπει να ξεκινήσω αφενός με μία συγγνώμη προς την Elli που καθυστέρησα τόσο να απαντήσω (δικαιολογημένα όμως), δεδομένου του γεγονότος ότι αυτή η ανακοίνωση γίνεται με αφορμή δικής μου απαίτησης και, αφετέρου, να την ευχαριστήσω που το αίτημά μου εισακούστηκε.

Ποιος δεν αναγνωρίζει στον Umberto Eco μια αυθεντία, επιστημονική και λογοτεχνική; Τον γνώρισα μέσω του πολυδιαβασμένου βιβλίου «Το όνομα του ρόδου», που μου δώρισε μια αγαπημένη φίλη και συνάδελφος (από τις εκδόσεις «Γνώση»), και έπειτα από το «Μπαουντολίνο» και «Το νησί της επόμενης μέρας». Στο μέλλον θα ακολουθήσει και το «Εκκρεμές του Φουκώ».
Από τη στιγμή που έμαθα ότι στο πρόγραμμα των εκδόσεων των «Ελληνικών Γραμμάτων» εντάχθηκε ένα νέο βιβλίο του Eco με κείμενα για τη βιβλιοφιλία, ανυπομονούσα μέχρι να κυκλοφορήσει και να το αποκτήσω. Διαβάζοντάς το ήξερα ότι δεν θα με απογοήτευε. Το ύφος του πάντα γλαφυρό και φυσικό, με την γνωστή δόση ειρωνείας, όπου χρειάζεται, παρασέρνει σε μια ανάγνωση που θέλεις να διαρκέσει. Τυχαία αποσπάσματα: «Η ανάγνωση είναι ένας διάλογος∙ πρόκειται ωστόσο για έναν διάλογο – και εδώ είναι το παράδοξο του βιβλίου – με κάποιον που δεν είναι απέναντί μας, που έχει χαθεί εδώ και αιώνες ίσως, και που είναι παρών μόνο ως γραφή (σελ. 18).» και, σχετικά με τις εμπειρίες: «[…] Οι σημερινοί γέροι της φυλής είναι τα βιβλία. […] Δεν το συνειδητοποιούμε, αλλά ο πλούτος μας, συγκριτικά μ’ έναν αναλφάβητο (ή με κάποιον που, αν και δεν είναι αναλφάβητος, δεν διαβάζει) συνίσταται στο ότι εκείνος ζει και θα ζήσει μόνο τη δική του ζωή, ενώ εμείς ζούμε πάμπολλες ζωές (σελ. 19).». Σε άλλα σημεία παραλληλίζει την ανάγνωση με την ερωτική σχέση και επισημαίνει ότι στη διαδικασία της ανάγνωσης συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις. Ο έξυπνος όρος Φυτική Μνήμη είναι πρωτότυπος και πετυχημένος (διασκευασμένα αποσπάσματα του δοκιμίου αυτού υπάρχουν και σε σχολικά βιβλία του Γυμνασίου).

Στους Στοχασμούς για τη Βιβλιοφιλία, επεξηγεί τους όρους «βιβλιοφιλία», «βιβλιομανία», «βιβλιοκλασία» και δεν διστάζει να κατηγορήσει συναδέλφους του ή να εκφράσει τους φόβους του για επικείμενη καταστροφή των βιβλίων, τουλάχιστον με την μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα. Δεν παύει να καυτηριάζει τα κακώς κείμενα και να αναφέρεται με δηκτικό τόνο στην πολιτική ορισμένων βιβλιοθηκών ή εμπόρων ή άλλων συλλεκτών και «βιβλιοφίλων». Συγκρίνει τα παλαιά (συμβατικά) βιβλία με τα σύγχρονα (ηλεκτρονικά) μέσα. Μέσω των ιστοριών στο κεφ. Ετεροτοπίες και Παραχαράξεις, διατυπώνει φανταστικούς (?) φόβους για το μέλλον των βιβλίων, από τη σκοπιά εξωγήινων επιστημόνων ή με τις σκέψεις ενός e-book κ.ά.

Αρκετοί μου είπαν ότι προσπέρασαν τα κεφ. Historica και Τρελοί Λογοτέχνες (και Επιστήμονες), τα οποία περιλαμβάνουν επιστημονικά άρθρα του και προλόγους σε επιστημονικές εκδόσεις, που όμως αφορούν σε δικές του αναγνώσεις ή έχουν σχέση με την Τυπογραφία και την Ιστορία Βιβλίων. Εγώ τα βρήκα πολύ ενδιαφέροντα και ιδιαιτέρως τα περί Νησολογίων, της προσωπικής του εμπειρίας για τον Migne ή τους ορισμούς του για το «παρά-κείμενο», «επί-κείμενο» και «περί-κείμενο». Τέλος, επειδή μακρηγόρησα και πάλι, θα αναφέρω ότι το τελευταίο κεφάλαιο έχει ανεκτίμητες και ευφάνταστες ιστορίες (από το Almanacco del Bibliofilo κ.ά.) που προβληματίζουν τον αναγνώστη και του προσφέρουν τροφή για σκέψη.

Και πάλι σε ευχαριστώ Elli και συγγνώμη.
Srypos

librarian είπε...

Το βιβλίο αυτό μου δωρίστηκε από τις πρώτες μέρες κυκλοφορίας του. Μου το δώρισε ένας άνθρωπος που ανυπομονούσε μαζί μ' εμένα να κυκλοφορήσει όχι τόσο για να το διαβάσει αυτός, όσο για να το διαβάσω εγώ. Η αφιέρωση στη πρώτη λευκή σελίδα θα μένει για να μου θυμίζει.
Διάβασα αχόρταγα το πρώτο μέρος υπογραμμίζοντας και σημειώνοντας ιδέες "Ο λάτρης της ανάγνωσης ή ο μελετητής θέλει να υπογραμμίζει τα σύγχρονα βιβλία, για τον επιπλέον λόγο ότι έπειτα από χρόνια μία συγκεκριμένη υπογράμμιση, μια σημείωση στο περιθώριο, μια αλλαγή από μαύρο σε κόκκινο στιλό, του θυμίζει μία αναγνωστική εμπειρία." (σ. 39). Με κούρασε το δεύτερο μέρος και άφησα το τρίτο (είμαι από αυτούς που το προσπέρασαν όπως αναφέρει ο spyros) για να επανέλθω ίσως κάποια άλλη φορά και βρήκα ενδιαφέρον από το τέταρτο μέρος το κεφάλαιο για τα e-books.
Και να 'μαι πάλι εδώ να ξεφυλλίζω το δικό μου αντίτυπο με την κόκκινη αφιέρωση στην πρώτη σελίδα γιατί τα βιβλία δεν είναι φτιαγμένα να διαβάζονται (όπως λέει ο ίδιος στη σ. 73) αλλά είναι φτιαγμένα να ξαναδιαβάζονται.

Elli είπε...

Κάλλιο αργά παρά ποτέ και ελπίζω να μην έγραψες αυτά τα ωραία πράγματα από υποχρέωση Spyro αλλά επειδή ήθελες να τα διατυπώσεις, να τα μοιραστείς ως σκέψεις και με άλλους στο αχανή ιντερνετικό χώρο.
Και πολύ χαίρομαι για τη σταθερότητα του χρίστου και της librarian που είναι εκεί για "να μου κρατάνε το χεράκι"
Χαίρομαι και για την επισήμανση ότι τα βιβλία είναι για να τα ξαναδιαβάζουμε όπως είναι και τα πράγματα να τα ξαναπερπατάμε ξανά και ξανά αλλιώς, το κάνουν οι άνθρωποι αιώνες τώρα

librarian είπε...

Το βιβλίο και η λογοτεχνία ανέκαθεν άνοιγαν διάλογους. Για μένα τα βιβλιοφιλικά blogs είναι χώροι στoυς οποίους ο καθένας ελεύθερα μπορεί να παρουσιάσει τις απόψεις του και τις ιδέες του. Συγγραφείς, αναγνώστες, βιβλιόφιλοι, βιβλιοθηκονόμοι, βιβλιοπώλες, ΑΝΘΡΩΠΟΙ μπορούν να δημιουργήσουν όμορφες συζητήσεις εδώ. Για μένα τα βιβλιοφιλικά blogs είναι τα λογοτεχνικά καφενεία της εποχής μας. Και σε όλα τα blogs, που τυχαίνει να κυκλοφορώ, τις συζητήσεις (συμμετέχοντας ή μη) τις απολαμβάνω εξίσου. Είμαι εδώ λοιπόν για να απολαμβάνω και για να μοιράζομαι τις αναμνήσεις μου και ευχαριστώ γι' αυτό.

Elli είπε...

Τα blogs, ένα νέο πεδίο επικοινωνίας που οφείλει την υπαρξή του στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, όντας νέο, δεν έιναι ακόμα ορισμένο και δεδομένο. Διαμορφώνεται ως μέσο, διμορφώνει τους χρήστες του από όλες τις απόψεις και από όλες τις πλευρές. Και με τη σειρά τους οι χρήστες επιδρούν ο ένας στον άλλο συλλογικά και ατομικά. Προσφέρει "φωνή" σε έκείνους που έχουν αλλά δεν έχουν τρόπο, βήμα, ευκαιρίες να την βγάλουν ή ακόμα δεν τολμούν ή δεν έχουν τολμήσει. Οι δυνατότητες των blogs είναι θαυμαστές, ανεξερεύνητες, ελεύθερες και και... και γίνεται μια προσπάθεια, νομίζω, να χρησιμοποιηθούν οι δυνατότητές τους δημιουργικά επικοινωνιακά (να μην έχει την τύχη της τηλεόρασης ας πούμε). Για αυτό η βόλτα και τα γραψίματα στα blogs είναι μια στήριξη που χρειάζεται.

librarian είπε...

Συμφωνώ απόλυτα. Οι επισκέψεις όμως αποδεικνύονται από τους αριθμούς και όχι μόνο από τα γραψίματα.

Χρίστος είπε...

Δεν ξέρω τι μπορούν να αποδείξουν οι αριθμοί των επισκέψεων. Νομίζω πως προέχει η ποιότητα του γραψίματος. Αυτη μπορεί να πει περισσότερα. Και η ποιότητα του Tobaccorri είναι εμφανής σε όλες τις παρουσιάσεις. Τα κείμενα εμπεριέχουν ευαισθησίες, εξαίρετο λόγο, δομή και άποψη ξεκάθαρη. "Έτσι ή αλλιώς", όπως λέει ο ποιητής "μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά, κι από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ'ακούσουν". Αυτός ο διάλογος μπορεί να μας πάει πιο πέρα.

librarian είπε...

Η ποιότητα του γραψίματος είναι δεδομένη χρίστο γι’ αυτό άλλωστε είμαστε εδώ.
Όπως όμως λέει και ο "ποιητής" τον λόγο έχουν αυτοί που μας ακούνε ή στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτοί που διαβάζουν. Αυτοί φαίνονται μόνο από τον αριθμό των επισκέψεων και όχι από αυτούς που σχολιάζουν.

Spyros είπε...

Ασφαλώς και δεν γράφω από υποχρέωση, Elli. Το κάνω επειδή μου αρέσει. Άλλωστε, όπως επισημαίνεται από όλους όσοι έχουν σχολιάσει παραπάνω, τα blogs, μολονότι απρόσωπα, δίνουν την ευκαιρία για εποικοδομητικές συζητήσεις πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, που ο κάθε επισκέπτης επιλέγει σύμφωνα με τα ενδιαφέροντά του. Μπορεί κανείς να σχολιάσει θετικά ή αρνητικά, μπορει να κατηγορήσει ή να επιδοκιμάσει κτλ.

Elli είπε...

Η κουβέντα είναι σπουδαίο πράγμα. Και η παρέα επίσης.
Απρόσωπη ακριβώς δεν θα το έλεγα γιατί εντέλει μπορεί να μην γνωρίζουμε ίσως το "πρόσωπο" αλλά μαθαίνουμε πολλά περισσότερα για τον άνθρωπο και τις σκέψεις του.