Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2008

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ 13


Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ποιήματα, μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια: Δημήτρης Καλοκύρης, έκδοση β΄, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2006, 302 σ.

Ωπ! Αυτή την εβδομάδα δεν έχει Βιβλία για Βιβλία ακριβώς μα στίχους και ποιήματα για βιβλία, βιβλιοθήκες, ανάγνωση, γνώση, γλώσσες, ιστορίες από τα παλιά χρόνια σωσμένες μέσα από την γραπτή παράδοση. Στον συγκεντρωτικό τόμο των ποιημάτων του Μπόρχες (όπως υπάρχει τέτοιος και για τα δοκίμια και για τα πεζά του) δεν κρύβεται τίποτα άλλο παρά ένα μεγάλος περίπατος στην ανθρώπινη περιπέτεια –μέσα από τις μικρές ιστορίες της και την δική του ατομική- όπως τις γνωρίζουμε από κείμενα περασμένα, δοσμένες με την ποιητική του. Ολόκληρος σχεδόν ο τόμος ποιημάτων αναφέρεται περίπου παντού με επιμονή στον πολιτισμό των βιβλίων, του μνημονικού μηχανισμού. Ποιήματα με θέμα κεντρικό τον βιβλιόκοσμο, και αράδες διάσπαρτες για τη μαγεία του, εικόνες, παρομοιώσεις, αλληγορίες, περιγραφές και ανθρώπους του μύθου και της πραγματικότητας που έγραψαν ή ενέπνευσαν άλλους να τους θαυμάσουν για την ομορφιά, τη χάρη, τη σκέψη, τη γενναιότητα ή την ξεχωριστάδα τους διαχρονικά και διατοπικά.
Ποιήματα αναπλασμένης μνήμης βγαλμένα από την αστείρευτη μνήμη του τυφλού ποιητή που ο νους του κρατάει την όραση σαν αίσθημα ζωντανό (Απ’ τα βιβλία δεν του απομένει παρά μονάχα ό,τι έχει συγκρατήσει/η μνήμη, η όψη αυτή της λήθης/που διατηρεί το μέγεθος, μα όχι την αίσθηση…, «Ο Τυφλός», σ. 194). Αντίθετα με ό,τι συχνά συμβαίνει στους τεχνικά βλέποντες ανθρώπους που στην ουσία είναι τυφλοί γιατί ενώ βλέπουν δεν νιώθουν και δεν διαβλέπουν. (Γεγονός επισημασμένο από τον τυφλό μάντη που προειδοποιεί τον Οιδίποδα «τυφλό στα αφτιά και στο νου» για να δει το μέγεθος του τραγικού που ο ίδιος έχει εξωθήσει μόνο μετά την αυτοτύφλωσή του.)
Και εδώ δέος με πιάνει με την ιδέα μοναχά του εγχειρήματος της παρουσίασης του Μπόρχες, τα ποιήματά του είναι που με παρασέρνουν και να τους αντισταθώ δεν μπορώ.
Ολόκληρα ποιήματα κλείνουν τις τάξεις των βιβλίων που του δίνουν παρηγοριά, αγαλλίαση και πόνο, όχι μόνο γιατί δεν μπορεί να διαβάσει μα γιατί από τα τόσα κείμενα που έχουν γραφτεί πάνω στη γη/έχω διαβάσει ελάχιστα/κι αυτά τα ίδια συνεχίζω να διαβάζω με τη μνήμη,/να τα ξαναδιαβάζω και να τα μεταπλάθω (σ. 140). Στο «Ποίημα των δώρων» ειρωνικά τα δώρα του είναι η νύχτα και τα βιβλία, ακριβώς σε αυτόν … που ως και τον Παράδεισο σαν μια/απέραντη βιβλιοθήκη ονειρευόμουν… (σ. 41). «Ο φύλακας των βιβλίων» που φυλάει τους κήπους, τους ναούς και την αιτία που υπάρχουν οι ναοί, και παρηγοριέται με την σκέψη πως φαντασία και παρελθόν είναι πια το ίδιο… (σ. 123-124). Ως «Ένας αναγνώστης» δεν περηφανεύεται για τις σελίδες που έχει γράψει όπως άλλοι αλλά είναι περήφανος για κείνες που έχω διαβάσει (σ. 139). «Στα βιβλία μου» που δεν ξέρουν ότι υπάρχω, μέρος του εαυτού του εκφράζεται καλύτερα παρά από τις ίδιες του τις σελίδες (σ. 198). Και αν κάηκε η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, δεν κάηκε η ιστορία, Οι αγρύπνιες των ανθρώπων θα ξαναγεννήσουν/τα αναρίθμητα βιβλία («Αλεξάνδρεια», 641 μ. Χ., σ. 213-214).
Αράδες για τη ακατάλυτη μοναδική σχέση με το διάβασμα και τους ανθρώπους παντού, σε κάθε γωνιά των λέξεων, σε κάθε γύρισμα του στίχου, πίσω από τα νοήματα. Δύσκολο να σταχυολογηθούν ώστε να βγάζουν ειρμό, ξεπηδούν φανερά μπροστά.
Αναφορά στα βιβλία αόριστα στο σύνολό τους –αλλά και όλα τα τεκμήρια του έντυπου κόσμου: χάρτες και άτλαντες, περγαμηνές, γκραβούρες, θολές δεγερτυπίες, ξεθωριασμένες φωτοτυπίες- στη δύναμή τους πάνω μας, στην ιδέα που αντιπροσωπεύουν γενικά μα και αναφορές σε πολύ συγκεκριμένα βιβλία μια ή και περισσότερες φορές το καθένα από αυτά, κολόνες κοινών παγκόσμιων αναγνώσεων αλλά και των ιδιωτικών του (ριγμένα ανάκατα εδώ ενδεικτικά και όχι όλα: η Βίβλος, το Κοράνι, οι Χίλιες και μία Νύχτες, η Κωμωδία του Δάντη, οι Εννεάδες, η εγκυκλοπαίδεια του Μπρόκχαους έχει δικές ιδιαίτερες γραμμές στη σ. 230)
Ο φύλακας των βιβλίων, ο αναγνώστης τριγυρισμένος βυθισμένος στα βιβλία που ψηλαφεί αλλά μόλις τα ανοίγει τα γράμματά τους χάνονται στο ποίημα του με τίτλο «Εγώ» λέει για τον ίδιο:

είμαι τα σπάνια βιβλία, οι σπάνιες
γκραβούρες με τη φθορά του χρόνου.
Είμαι εκείνος που φθονεί αυτούς που έχουν πεθάνει.
Το πιο παράξενο είναι να είμαι κάποιος που συνταιριάζει
λέξεις, σ’ ένα δωμάτιο κάποιου σπιτιού
. (σ. 181)

Λίγα από τα πολλά…

Υ.Γ. Αναζήτησα τα ποιήματα του Μπόρχες με αφορμή το Περί Βιβλιοθηκών για να το λάβω ως δώρο Χριστουγέννων από το λαγωνικό της στήλης και να ανακαλύψω πόσο βαθιά ήταν βιβλίο για τα βιβλία.

5 σχόλια:

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος είπε...

Είμαι στη μέση της ανάγνωσης ενός ογκώδους βιβλίου (για βιβλία), του Δυτικού Κανόνα, και στα διαλείμματα διαβάζω αυτό ακριβώς το βιβλίο για το οποίο γράφεις, τα ποιήματα του Μπόρχες.

Αυτή τη στιγμή τα έχω μπροστά μου και κοιτάζοντας το ποίημα "Οι δίκοιοι" (Μια γυναίκα κι ένας άντρας που διαβάζουν μαζί τις τελευταίες στροφές ενός ποιήματος. / Κάποιος που νιώθει ευγνωμοσύνη γιατί σ' αυτό τον κόσμο έζησε ο Στίβενσον. / Κάποιος που προτιμά να 'χουν δίκιο οι άλλοι. / Οι άνθρωποι αυτοί, που μεταξύ τους δεν γνωρίζονται, έχουν σώσει τον κόσμο), δεν μπορώ να μη σκεφτώ πως μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται, ίσως, κι όσοι γράφουν για τα βιβλία που αγαπάνε και για την αγάπη των βιβλίων. Κι αν δεν σώσουν τον κόσμο, ίσως σωθούν οι ίδιοι.

Χρίστος είπε...

Από τα ωραιότερα βιβλία ποιημάτων που διάβασα τελευταία εξ αφορμής αυτής της στήλης. Τα βιβλία, οι φύλακές τους, οι αναγνώστες - ταξιδευτές θέμα της Ποίησης! Με την προσέγγιση της Elli τώρα ακούγεται πιο καθαρά η μουσική της ποίησης του Μπόρχες. Ένα μεγάλο ευχαριστώ.

Γιώργος Κατσαμάκης είπε...

Καλημέρα.

Σχεδόν αρχετυπική μορφή ο Μπόρχες. Σε μια προσωπική ιεράρχηση του έργου του, πρώτα θα έβαζα τα διηγήματά του, μετά τα δοκίμια και ύστερα τα ποιήματα. Όπως και να είναι, το έργο του το διαβάζω και το ξαναδιαβάζω σαν να μετέχω σε μια μυσταγωγία του επαγγέλματός μας.

Μιας και έφυγες για λίγο από την πεζογραφία μήπως να δεις και κάποιες άλλες κατηγορίες βιβλίων που μιλούν για βιβλία; Για παράδειγμα τις μεγάλες ελληνικές βιβλιογραφίες, την ιστορία των βιβλιοθηκών στο δυτικό πολιτισμό (Στάικος), τις ιστορίες του ελληνικού βιβλίου (Φ. Ηλιού)ή την ιστορία της ανάγνωσης (Manguel);

ΥΓ. Μια εξαιρετική δουλειά για τον Μπόρχες, βασισμένη στο πνεύμα του και στο παιχνίδι του φανταστικού και των επαναλήψεων, είναι αυτή που έχουν κάνει πριν από χρόνια σπουδαστές της Βακαλό στην επίσημη ιστοσελίδα του ιδρύματος που φέρει το όνομά του
Δείτε:

http://borges.uiowa.edu/vakalo/zf/html/preface.html

http://borges.uiowa.edu/vakalo/home.htm

librarian είπε...

Ένας άνθρωπος που ύμνησε το βιβλίο, τις βιβλιοθήκες και την ανάγνωση όσο κανείς. Ένας ακούραστος αναγνώστης που δε διστάζει να αναφέρει τα αγαπημένα του βιβλία σε κάθε ποίημα, κείμενο, διάλεξή του. Στο "Τέχνη του στίχου" από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, συγκεντρώνονται διαλέξεις του: "Έχω περάσει τη ζωή μου διαβάζοντας, αναλύοντας, γράφοντας (ή προσπαθώντας να γράψω) και απολαμβάνοντας. Κατάλαβα πως το πιο σημαντικό απ' όλα είναι το τελευταίο. Απολαμβάνοντας την ποίηση, έχω φτάσει σε μια οριστική άποψη γι' αυτήν." (σ. 9-10). Οι διαλέξεις αυτές, αφού ποτέ δε θα μπορούσα να τις ακούσω, είναι ό,τι καλύτερο έχω διαβάσει από αυτόν και γενικότερα.

Τελικά είναι ωραίο να δωρίζεις βιβλία, δη σε βιβλιόφιλους, γιατί τα βιβλία αυτά, μυστηριωδώς, είναι σαν να υπάρχουν και στη δική σου βιβλιοθήκη. Και μετά από έναν τέτοιο σχολιασμό δεν πιστεύω μόνο ότι το έχω στη βιβλιοθήκη μου αλλά ότι το έχω διαβάσει κιόλας. Σε ευχαριστούμε Έλλη.

Elli είπε...

Ζουμερά σχόλια από όλους και ευχαριστώ.
Η στήλη αυτή δεν μιλάει τόσο για βιβλιοθηκονομικά και βιβλιολογικά βιβλία αλλά για τα βιβλία ως πηγή έμπνευσης, που βρίσκονται στο επίκεντρο της δημιουργίας, που μας δίνουν χαρά και γεννούν σκέψεις και αισθήματα όταν τα διαβάζουμε, για αυτό και περιλαμβάνει συστηματικά και παιδικά. Ούτε και αναφέρεται στην κριτική της λογοτεχνίας που αναζωογονεί παλαιότερα κείμενα και τα βάζει σε σύγχρονο πλαίσιο.
Όμως θα μπορούσε να υπάρχει και μια άλλη στήλη με τίτλο ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ όπου να παρουσιάζονται βιβλία για την ιστορία, και την μελέτη του βιβλίου. Μέσα σε τούτη την εβδομάδα να την ξεκινήσουμε με μια παρουσίαση των ιστορίων του ελληνικού βιβλίου του Φ. Ηλιού, σε πρώτη ηλεκτρονική δημοσίευση και αναδημοσίευση από το περιοδικό Σύγχρονα Θέματα.
Να ψάξω τα αρχεία μου και θα επανέλθω (απειλή)