ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ 34

Πατρίτσια Καρράνο, Το Ρόδο της Βενετίας: η συγκλονιστική ιστορία της γυναίκας που πρώτη πήρε πτυχίο, μετάφραση Ζ. Ζαρωμένου, Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2001, 286 σ.
σειρά: σταθμός στη σύγχρονη λογοτεχνία.

Όταν έπιασα να διαβάσω το Ρόδο της Βενετίας (με προτροπή του λαγωνικού για μια φορά ακόμα), το έκανα για διάλειμμα από την στοχευμένη βιβλιοανάγνωση του τελευταίου καιρού. Να αλλάξω λίγο θέμα, να ξεφύγω από τα βιβλιοβιβλία, έτσι για χαλάρωση. Μέγα λάθος και πλάνη γιατί και πάλι μέσα στα κόσμο του γραμμένου χαρτιού έπεσα. Πάλι σαν μαγνητισμένα τα αναγνωστικά μου βήματα σε ίδιο μονοπάτι με έριξαν. Άραγε τυχαία ή η ματιά μου έχει πορωθεί και αναγνωρίζει συγκεκριμένα πρίσματα;
Μια μυθιστορηματική βιογραφία που δεν είναι ξεκάθαρα για βιβλία αλλά είναι παντελώς μέσα στο κλίμα των βιβλίων, της κατάκτησης της γνώσης, της μάθησης. Αναδιπλώνεται η ζωή της Βενετσιάνας Έλενας Λουκρητίας Κορνάρο Πισκόπια που έζησε τον 17ο αιώνα, αφιέρωσε την ζωή της στην μελέτη για να είναι η πρώτη γυναίκα να κατακτήσει πτυχίο –φιλοσοφίας– από το Πανεπιστήμιο της Πάντοβα. Αποτυπώνεται η εποχή, οι κοινωνικοί κανόνες της –περιοριστικοί κατά κανόνα για τα μέλη της–, ένας κόσμος σε αναβρασμό, πολέμους, μετακινήσεις, αναζητήσεις, αλλαγές.
Δυο στοιχεία ξεχωρίζω για να τραβήξω αυτό το βιβλίο και να το εντάξω στην στήλη. Το πρώτο έχει να κάνει με την ιστορία και την σημασία των ιδιωτικών βιβλιοθηκών. Αποστολή του πολυμαθή Άραβα Ομαρ ιμπν Αλ Φαρίντ, απεσταλμένο του Ισπανού Ολιβάρες είναι να επισκεφθεί ιδιωτικές βιβλιοθήκες και να καταγράψει το περιεχόμενό τους. Έτσι επισκέπτεται την Κόρντοβα με σκοπό να εντοπίσει τι απέγιναν οι 70 βιβλιοθήκες που υπήρχαν περί το 900 επί αραβικής κυριαρχίας, επισκέφθηκε την Βενετία να δει από κοντά την τριών γενεών βιβλιοθήκη των Κορνάρο Πισκόπια, και θα συνέχιζε τις επισκέψεις του στην Ρώμη. Στην Βενετία θαύμασε την δημόσια βιβλιοθήκη της Γαληνοτάτης, την Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, που σύμφωνα με διάταγμα του 1603 υποχρέωνε του τυπογράφους να παραδίδουν την πρώτη έκδοση κάθε βιβλίου που τύπωναν βιβλιοδετημένο σε περγαμηνή, αγόραζε βιβλία εκτός των συνόρων της επικράτειάς της και έμενε ανοιχτή στο κοινό τρεις μέρες την εβδομάδα. Οι ιδιωτικές βιβλιοθήκες που περιλάμβαναν εκτός από χειρόγραφα και έντυπες εκδόσεις, στήριξαν αποφασιστικά την τυπογραφία. Τους τρόπους λειτουργίας της Μαρκιανής και της διακίνησης βιβλών στις ιδιωτικές, αφήνω ασχολίαστους όσον αφορά το έλλειμμα παράδοσής μας στον τομέα που ήρθε αργοπορήμένα και ακόμα προσπαθεί να φτάσει και να εδραιωθεί ουσιαστικά.
Το άλλο στοιχείο έχει να κάνει με τις αναφορές που γίνονται για την θεματική ταξινόμηση βιβλίων που ανήκουν σε συγκροτημένες συλλογές και τα ερωτήματα που γεννιούνται από την ανάγκη κατηγοριοποίησης της γνώσης και κατ’ επέκταση των επιστημών. Η τάξη αυτή αποτελεί την βάση του οικοδομήματος των ανθρώπινων πνευματικών κατακτήσεων. Ο Ομαρ ιμπν Αλ Φαρίντ διατυπώνει την άποψη ότι είναι απαραίτητο να κατανοηθεί ο τρόπος κατάταξης της γνώσης του παρελθόντος προκειμένου να ταξινομηθεί η σύγχρονη και μελλοντική γνώση (σ. 145). Αναφέρει ότι δεν γνωρίζουμε τον τρόπο κατάταξης στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (αν και χοντρικά το ξέρουμε: τα ιστορικά-πίνακες, τα παπύρινα και τα ξένα) και επισημαίνει ότι «ένα βιβλίο που δεν βρίσκεται δίπλα στα όμοιά του σε σχέση με την εποχή, τη γλώσσα και τη φιλοσοφία του, είναι μοναχικό και έρημο, όπως ένας άνθρωπος μακριά από την οικογένειά του ή την πατρίδα του…», και αναρωτιέται «Με ποιο λοιπόν σύστημα είναι δυνατόν να τις [οικογένειες της γνώσης] κατατάξει κανείς, ποιο κριτήριο είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσει ώστε το ένα βιβλίο να μπορεί να διαδεχθεί το άλλο στη σκέψη του μελετητή.» Το ερώτημα της ταξινόμησης και παρουσίασης της γνώσης είναι καίριο. Είναι άμεση αντανάκλαση των τρόπων της κάθε εποχής, αυτών που κουβαλά, φέρνει σταδιακά ή ανατρέπει, όπως έγινε με τους Εγκυκλοπαιδιστές για παράδειγμα (βλ. Βιβλία για βιβλία 22). Ακόμα και αν σήμερα οι φυλές των βιβλίων μπορεί να μην στέκονται στα ράφια μαζί, και ενώνονται με τους αλγορίθμους των ηλεκτρονικών καταλόγων.
Η Έλενα Λουκρητία η Σχολαστική αναγνωρίστηκε, όντας μέλος του Πανεπιστημίου έκρινε άλλους για τις γνώσεις τους, και θαυμάστηκε από τους σύγχρονούς της, η φήμη της έφθασε έως την Γαλλία, στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΔ΄. Μαζί με άλλες λιγοστές γυναίκες διεκδίκησαν κομμάτια έως τότε κλειστά και απαγορευμένα, μόνες ή με την συμπαράσταση της οικογένειάς του, πάντως όχι χωρίς κόστος.