Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2007

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ 5


Γιαμίν Γκατά, Η καλλιγράφος του Βοσπόρου, μυθιστόρημα, μετάφραση Κλαιρ Νεβέ, εκδόσεις Μελάνι, Αθήνα 2006, 170 σ.

Η γραφή και η ανάγνωση, έννοιες σήμερα αλληλένδετες, παλιότερα πιο χαλαρά συνδεδεμένες, καθώς υπήρχαν εκείνοι που ήξεραν να διαβάζουν αλλά όχι να γράφουν ή και το αντίστροφο, εκείνοι που ήξεραν λίγα γράμματα και εκείνοι που έγραφαν καθ΄ υπαγόρευση ή αντέγραφαν με θαυμαστό τρόπο. Η γρήγορη αποτύπωση με ωραίο γράψιμο, ήταν η εργασία των αντιγραφέων, των καλλιγράφων. Και αν οι σειρές των τυπογραφικών στοιχείων σήμερα έχουν ονόματα, ονόματα είχαν και τα είδη της καλλιγραφίας: η στρογγυλή ή εμπορική, η νόθος (τεμπέλικη), η επικλινής (ιδιαίτερα πλαγιαστή) ή αγγλική, η ανεστραμμένη (ανάποδη), η γοτθική, η ταχυγραφική. Καλλιγραφία μια τέχνη που σταδιακά αλλά σταθερά εξαφάνισε η τυπογραφία, που αντιστάθηκε έως και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα αλλά δεν άντεξε στον σύγχρονο κόσμο, με εξαίρεση τις χώρες του Ανατέλλοντος Ηλίου. Στην Τουρκία, την καλλιγραφία έπληξε επιπλέον η επιβολή του λατινικού αλφαβήτου από τον Κεμάλ Ατατούρκ στο πλαίσιο του εκδυτικισμού της.
Διαβάζουμε την φωνή της καλλιγράφου της Βοσπόρου όπως μας διηγείται τη ζωή της μετά από τον θάνατό της, το 1986 σε ηλικία 83 χρονών. Διατηρεί με ένα μυστηριώδη τρόπο έλεγχο στον κόσμο των ορατών και των αόρατων, των ζωντανών και των νεκρών, και ανέπαφες τις αναμνήσεις της ζωής της. Με τον δικό της ρυθμό και περάσματα μιλάει για την προσωπική της ζωή, την οικογενειακή και έγγαμη και για το πραγματικό της πάθος, την καλλιγραφία που της έκανε ξεχωριστή σιωπηλά μα και φανερά αλλά και την βοηθούσε να δραπετεύει από τους πόνους και τις απελπισίες της. Βοηθά τους τελευταίους ηλικιωμένους καλλιγράφους κλεισμένους σε ένα εργαστήριο-γηροκομείο στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι συνέχιζαν να εργάζονται, ο καθένας στο δικό τους κόσμο, ώσπου να σβήσουν και μαζί τους να ξεθωριάσει η καλλιγραφία. Κληρονομεί από τον γέρο καλλιγράφο Σελίμ τα εργαλεία της τέχνης και ένα μελάνι δουλεμένο με κονιορτοποιημένα φύλλα χρυσού διαλυμένα σε μέλι. Μαζί με τα εργαλεία του δέχεται και την καθοδηγητική παρουσία του στην ζωή της. Έρχεται πρώτη στον διαγωνισμό καλλιγραφίας και στη συνέχεια διδάσκει στο Πανεπιστήμιο. Αναγνωρισμένη για το ταλέντο της, με διακρίσεις στην εικονογράφηση βιβλίων προσευχών, της αποδίδεται η εισαγωγή σύγχρονων στοιχείων στην παραδοσιακή τέχνη της καλλιγραφίας και το θάρρος να αγνοήσει ορισμένα άκαμπτα μέχρι τότε πρότυπα. Οι γάμοι της βουλιάζουν, τα παιδιά της μεγαλώνουν χωρίς να την γνωρίζουν παρόλη την αγάπη και τη λαχτάρα που νιώθει Εκείνη, η Ρικκάτ Κουντ, είναι γεμάτη από την τέχνη της. Οι μαθητές της την νιώθουν βαθύτερα και ειδικότερα η αγαπημένη της.
Ο κόσμος στα μάτια της περνάει μέσα από τον κόσμο και τα μέτρα της καλλιγραφίας. Δίνει το όλο της είναι, σωματικό και ψυχικό. Πιστεύει ότι οι καλλιγράφοι πρώτα γράφουν μέσα τους και μετά βγάζουν «τη σάρκα τους που μαύρισε από το αλφάβητο» να την δουν και οι άλλοι, και πάλι λίγο όχι ολόκληρη. Την συνεπαίρνουν τα γράμματα που ταξιδεύουν με τις γραμμές τους πάνω στο χαρτί. Το σώμα, η ανάσα γίνονται ένα, προεκτείνουν τις γραμμές που χαράζονται στο χαρτί. Δημιουργός και δημιούργημα ένα σύμπλεγμα, χωμένος ο ένας στην αγκαλιά του άλλου. Εξαρτημένοι για να δώσουν ζωή και να μείνουν εν ζωή μετά από αυτήν.
Μια τέχνη προϋποθέτει και τεχνικές. Η προετοιμασία, ιεροτελεστία ολόκληρη. Το στρώσιμο των υλικών, του χαρτιού και του μελανιού. Ξυσίματα, μίξεις, λειάνσεις, στεγνώματα. Υπομονή και παρατήρηση, το δέσιμο με την κασετίνα των υλικών που την χάνει βίαια όταν ο άντρας της θυμωμένος για τις ώρες ενασχόλησής της που περνά κλεισμένη, την πετά στα νερά του Βοσπόρου που την καταπίνουν για να βρεθεί την μέρα του θανάτου της.
Οι υποσημειώσεις βοηθούν να καταλάβουμε τις συνήθειες, τα αυτονόητα, τα νοήματα εκεί που οι πολιτισμικές διαφορές αποτελούν εμπόδιο. Και έτσι μπορούμε να ξεπεράσουμε τις άγνωστες εικόνες, να καταλάβουμε καλύτερα τις διαφορές στην οπτική. Είμαστε σε θέση να δούμε μια γενικότερη εφαρμογή των τεχνών που χάνονται, έχοντας δώσει τον καλύτερο εαυτό τους, φτάνουν στο απόγειό τους και στη συνέχεια για ποικίλες αιτίες ξεφτάνε. Και μετά αποτελούν μνημεία πολιτισμού, αντικείμενα θαυμασμού, ψηφίδες ομορφιάς που έχουν την σφραγίδα της ανθρώπινης παραγωγής.
Τελεία για αυτήν την εβδομάδα.

3 σχόλια:

librarian είπε...

Τις προάλλες μία αναγνώστρια, πελαγωμένη μεταξύ λέξεων, τίτλων και εξωφύλλων, ζήτησε τη βοήθεια μου. Η χαρά του επαγγέλματος, να ταιριάζω αγνώστους μεταξύ αγνώστων. Μέσα στα πολλά μου είπε ότι την ενδιέφεραν και ότι της άρεσε να διαβάζει βιβλία σχετικά με τον τούρκικο πολιτισμό. Αυτομάτως το μυαλό μου πήγε σε αυτό το βιβλίο. Αφού με ευχαρίστησε, δεν κατάλαβε ότι η ευχαρίστηση ήταν όλη δική μου, το πήρε. Δε θα μάθω ποτέ αν της άρεσε, ούτε καν αν το διάβασε. Μου αρκεί όμως ότι είχα κάτι να πω.

Elli είπε...

θα το διαβάσει σίγουρα! Και θα ξαναέρθει σε σένα που ταιριάζεις αγνώστους μεταξύ αγνώστων, γνωστών μέσα από αναγνώσεις...

Χρίστος είπε...

Ενθουσιασμένος από την παρουσίαση της Elli, και ενώ αναζητούσα την Καλλιγράφο του Βοσπόρου, έπεσα σ' ένα άλλο μυθιστόρημα του Γερμανού Τίτους Μίλερ, Ο καλλιγράφος του επισκόπου, εκδ. Κέδρος 2005. Ιστορικό μυθιστόρημα, διαδραματίζεται στη Βόρεια Ιταλία τον 9ο αιώνα. Δεν έχει σχέση με τη βιβλιοφιλία, ούτε διαθέτει την ποιητικότητα της Γιασμίν Γκατά, αλλά και σ' αυτό ο ήρωας μυείται στα μυστικά της καλλιγραφίας και αφοσιώνεται με πάθος στην νέα του τέχνη. Ο συγγραφέας είναι σχεδόν συνομήλικος της Γκατά. Δυο νέοι στην ηλικία συγγραφείς από διαφορετικές χώρες και κοινωνίες επιλέγουν ως θέμα τους την τέχνη της καλλιγραφίας. Προφανώς άλλος είναι ο στόχος τους.