Ντανιέλ Πενάκ, Σαν ένα μυθιστόρημα, μετάφραση Ρένα Χατχούτ, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000, 156 σ.
Ανάγνωση και γραφή. Προηγείται η ανάγνωση της γραφής καθώς παρατήρηση, ανάγνωση και ερμηνεία του περιβάλλοντος χώρου, αλλά και των συμπεριφορών ζώντων οργανισμών είναι ανθρώπινες διεργασίες γνωστές πριν να εφευρεθεί η γραφή, ο γραπτός κώδικας, ο διδάξιμος, αναγνωρίσιμος, κοινός για ομάδες (πριν το δώρο της τεχνητής μνήμης του Αιγύπτιου θεού Θωθ προς τους ανθρώπους παρ’ όλες τις αντιρρήσεις του Φαραώ).
Μέσα από το θαυμαστό βιβλίο του Alberto Manguel η Ιστορία της ανάγνωσης (Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη, 1997, 548 σ.) γίνεται φανερό το πολύ απλό ότι και η ιστορία της ανάγνωσης έχει περάσει από φάσεις και στάδια, έχει εξελιχθεί μέσα από το πέρασμα των αιώνων. Δεν είναι μόνον αυτό που νομίζουμε σήμερα και μάλλον δεν είναι εκείνο που θα είναι αύριο. Και αυτό για να απαντηθεί ένα ερώτημα που τέθηκε μεταξύ άλλων στο Συνέδριο με θέμα «ΜΜΕ & Λογοτεχνία: το παρόν και το μέλλον μιας συμπόρευσης», που έγινε στις 28 και 29 Νοεμβρίου 2007, οργανωμένο από την Εταιρεία Συγγραφέων και την Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας-Γενική Γραμματείας Ενημέρωσης. Το ερώτημα που στη βάση του εξέπεμπε δυσφορία, ήταν αν είναι δυνατόν να διαβαστεί ο Ντοστογιέφκι από το διαδίκτυο ή ηλεκτρονικά με τον ίδιο τρόπο όπως μέσα από ένα έντυπο βιβλίο. Η απάντηση, νομίζω είναι ότι όχι δεν μπορεί γιατί δεν είναι το ίδιο αλλά μπορεί με άλλον που δεν αποκλείει τον προηγούμενο. Ο Ντοστογιέφκι έχει διαβαστεί με πολλούς τρόπους έως σήμερα: σε συνέχειες εφημερίδων, σε ευτελή φυλλάδια πλανόδιων, σε πολυτελείς τόμους, σε κόμικς μαυρόασπρα και έγχρωμα, σε παιδικές απλοποιημένες εκδοχές, σε σχολικά και πανεπιστημιακά βοηθήματα, σε σαλόνια, σε γωνιές σκοτεινές, από το ραδιόφωνο, το σινεμά, την τηλεόραση, από φτωχές μεταφράσεις και από πολύ ψαγμένες και πάει λέγοντας. Καθεμιά από τις αναγνώσεις έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, φέρνουν άλλα πράγματα στον αναγνώστη και μάλλον μπορούν να φέρουν και άλλα στον ψηφιακό κόσμο. Εμπλουτιστικά. Δεν χρειάζεται να πεθάνει ένα είδος ανάγνωσης για να υπάρξει ένα άλλο. Παράλληλα και εναλλακτικά.
Χονδρικά ο Πενάκ πραγματεύεται τη θεσμοθετημένη μη δημιουργική ανάγνωση μέσα από το κανάλι της σχολικής εκπαίδευσης, τα ερωτηματικά που γεννά η διαπίστωση αυτή και προτείνει λύσεις-απαντήσεις στο ζήτημα αντιμετώπισης της διδαχής της ανάγνωσης και της «πράξης της ανάγνωσης» γενικότερα. Σκέψεις, προσωπικές εμπειρίες, διαπιστώσεις συγκροτούν το Σαν ένα μυθιστόρημα (1992) σε σύντομα κεφάλαια γραμμένα με αμεσότητα και ζωντάνια που περιλαμβάνουν άφθονα στοιχεία κριτικής και αυτοκριτικής (Δεν φταίει μόνο η τηλεόραση… ανάμεσα στη γενιά των παιδιών ας και σε μας, … , οι δεκαετίες είχαν επίδραση αιώνων…, σ.27).
Δομημένο σε τέσσερα μέρη παρακολουθεί τη μύηση στον κόσμο της ανάγνωσης του νέου ανθρώπου πριν μάθει ο ίδιος την αποκωδικοποίηση.
Στο πρώτο μέρος η «Γέννηση του Αλχημιστή», η ανάγνωση του γονέα πριν την τελετουργική ‘καληνύχτα’, ένα δώρο, χωρίς απαιτήσεις και ανταλλάγματα. «Δωρεάν, που είναι το μόνο νόμισμα της τέχνης» (σ. 34). Το σχολείο που μαθαίνει την τεχνική αλλά εξαφανίζει το νόημα μέσα στο πλήθος των λέξεων (σ. 45). Η προσπάθεια που στραμπουλάει την όποια ευχαρίστηση.
Στο δεύτερο μέρος «Πρέπει να διαβάζουμε (Το δόγμα)» κοινή είναι η ομολογία της ανάγκης για διάβασμα, έλα που υπάρχουν ενήλικες που δεν διάβασαν ποτέ και τύπτονται για αυτό, άλλοι που νοσταλγούν τις παλιές τους αναγνώσεις, εκείνοι που διαβάζουν μόνον τα χρήσιμα και εκείνοι που διαβάζουν μόνο τους κλασικούς, που ξαναδιαβάζουν περασμένα κείμενα, που διαβάζουν ακολουθώντας τον συρμό, που ό,τι διάβασαν διάβασαν, όσοι διαβάζουν αδιακρίτως, (σ. 64-65) και σε λίστα οι χίλιοι σωστοί λόγοι γιατί είναι ‘καλό’ το διάβασμα (σ. 66-67). Η αποτυχία έγκειται στο γεγονός ότι η «ζωντάνια ποτέ δεν μπήκε στο πρόγραμμα της διδακτέας ύλη» (σ. 74) ενώ όλες οι αναγνώσεις συνιστούν πράξεις αντίστασης, σε όλα και όλους που μας σώζει και από τον ίδιο του εαυτό μας (σ. 75-76).
Το τρίτο μέρος τιτλοφορείται «Δώστε τους να διαβάσουν» αναφέρεται σε ένα πείραμα σε σχολείο ατίθασων και προβληματικών μαθητών όπου ο καθηγητής πήρε ρίσκο κερδίζοντας στοίχημα της ανατροπής του τι κάνει ένα μαθητή ικανό για μάθηση. Απλοί φόβοι (μήπως και δεν καταλάβω, μα δεν είμαι καλός, μα έχω μαθησιακές δυσκολίες, μα δεν θα τα καταφέρω έως το τέλος, πού να βρεθεί ο ικανός και κατάλληλος χρόνος…) που από μακριά ρίχνουν μακριές σκιές μα από κοντά εξαφανίζονται.
Το τέταρτο μέρος κάτι σαν τον Δεκάλογο του αναγνώστη τιτλοφορείται «Το τι θα διαβάσει ο κόσμος (ή: Τα απαράγραπτα δικαιώματα του αναγνώστη) με πρώτο το δικαίωμα να μην διαβάζει καθόλου. Αλλά και άλλα επαναστατικά και απελευθερωτικά δικαιώματα όπως να πηδάμε σελίδες, να μην τελειώνουμε ένα βιβλίο, να ξαναδιαβάζουμε, να διαβάζουμε οτιδήποτε και οπουδήποτε, να τσαλαβουτάμε, να διαβάζουμε δυνατά, αυτό που αποκαλεί δικαίωμα στο μποβαρισμό (αισθησιασμό), και τέλος στο δικαίωμα της σιωπής, της μεταφυσικής ανάγκης για συντροφιά στην μοναχική πορεία από την ζωή στον θάνατο.
Και για να μην κλείσει η παρουσίαση όπως κλείνει το βιβλίο με ένα βάρος, κρατάω ότι η ανάγνωση πάνω και μέσα από όλα τα κείμενα των ανθρώπων είναι σαν να ταξιδεύεις χωρίς διαβατήριο (σ. 120), ελεύθερα, μοναχική η πορεία στην κατάληξή της αλλά και ταξίδι ελευθερίας.
Ανάγνωση και γραφή. Προηγείται η ανάγνωση της γραφής καθώς παρατήρηση, ανάγνωση και ερμηνεία του περιβάλλοντος χώρου, αλλά και των συμπεριφορών ζώντων οργανισμών είναι ανθρώπινες διεργασίες γνωστές πριν να εφευρεθεί η γραφή, ο γραπτός κώδικας, ο διδάξιμος, αναγνωρίσιμος, κοινός για ομάδες (πριν το δώρο της τεχνητής μνήμης του Αιγύπτιου θεού Θωθ προς τους ανθρώπους παρ’ όλες τις αντιρρήσεις του Φαραώ).
Μέσα από το θαυμαστό βιβλίο του Alberto Manguel η Ιστορία της ανάγνωσης (Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη, 1997, 548 σ.) γίνεται φανερό το πολύ απλό ότι και η ιστορία της ανάγνωσης έχει περάσει από φάσεις και στάδια, έχει εξελιχθεί μέσα από το πέρασμα των αιώνων. Δεν είναι μόνον αυτό που νομίζουμε σήμερα και μάλλον δεν είναι εκείνο που θα είναι αύριο. Και αυτό για να απαντηθεί ένα ερώτημα που τέθηκε μεταξύ άλλων στο Συνέδριο με θέμα «ΜΜΕ & Λογοτεχνία: το παρόν και το μέλλον μιας συμπόρευσης», που έγινε στις 28 και 29 Νοεμβρίου 2007, οργανωμένο από την Εταιρεία Συγγραφέων και την Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας-Γενική Γραμματείας Ενημέρωσης. Το ερώτημα που στη βάση του εξέπεμπε δυσφορία, ήταν αν είναι δυνατόν να διαβαστεί ο Ντοστογιέφκι από το διαδίκτυο ή ηλεκτρονικά με τον ίδιο τρόπο όπως μέσα από ένα έντυπο βιβλίο. Η απάντηση, νομίζω είναι ότι όχι δεν μπορεί γιατί δεν είναι το ίδιο αλλά μπορεί με άλλον που δεν αποκλείει τον προηγούμενο. Ο Ντοστογιέφκι έχει διαβαστεί με πολλούς τρόπους έως σήμερα: σε συνέχειες εφημερίδων, σε ευτελή φυλλάδια πλανόδιων, σε πολυτελείς τόμους, σε κόμικς μαυρόασπρα και έγχρωμα, σε παιδικές απλοποιημένες εκδοχές, σε σχολικά και πανεπιστημιακά βοηθήματα, σε σαλόνια, σε γωνιές σκοτεινές, από το ραδιόφωνο, το σινεμά, την τηλεόραση, από φτωχές μεταφράσεις και από πολύ ψαγμένες και πάει λέγοντας. Καθεμιά από τις αναγνώσεις έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, φέρνουν άλλα πράγματα στον αναγνώστη και μάλλον μπορούν να φέρουν και άλλα στον ψηφιακό κόσμο. Εμπλουτιστικά. Δεν χρειάζεται να πεθάνει ένα είδος ανάγνωσης για να υπάρξει ένα άλλο. Παράλληλα και εναλλακτικά.
Χονδρικά ο Πενάκ πραγματεύεται τη θεσμοθετημένη μη δημιουργική ανάγνωση μέσα από το κανάλι της σχολικής εκπαίδευσης, τα ερωτηματικά που γεννά η διαπίστωση αυτή και προτείνει λύσεις-απαντήσεις στο ζήτημα αντιμετώπισης της διδαχής της ανάγνωσης και της «πράξης της ανάγνωσης» γενικότερα. Σκέψεις, προσωπικές εμπειρίες, διαπιστώσεις συγκροτούν το Σαν ένα μυθιστόρημα (1992) σε σύντομα κεφάλαια γραμμένα με αμεσότητα και ζωντάνια που περιλαμβάνουν άφθονα στοιχεία κριτικής και αυτοκριτικής (Δεν φταίει μόνο η τηλεόραση… ανάμεσα στη γενιά των παιδιών ας και σε μας, … , οι δεκαετίες είχαν επίδραση αιώνων…, σ.27).
Δομημένο σε τέσσερα μέρη παρακολουθεί τη μύηση στον κόσμο της ανάγνωσης του νέου ανθρώπου πριν μάθει ο ίδιος την αποκωδικοποίηση.
Στο πρώτο μέρος η «Γέννηση του Αλχημιστή», η ανάγνωση του γονέα πριν την τελετουργική ‘καληνύχτα’, ένα δώρο, χωρίς απαιτήσεις και ανταλλάγματα. «Δωρεάν, που είναι το μόνο νόμισμα της τέχνης» (σ. 34). Το σχολείο που μαθαίνει την τεχνική αλλά εξαφανίζει το νόημα μέσα στο πλήθος των λέξεων (σ. 45). Η προσπάθεια που στραμπουλάει την όποια ευχαρίστηση.
Στο δεύτερο μέρος «Πρέπει να διαβάζουμε (Το δόγμα)» κοινή είναι η ομολογία της ανάγκης για διάβασμα, έλα που υπάρχουν ενήλικες που δεν διάβασαν ποτέ και τύπτονται για αυτό, άλλοι που νοσταλγούν τις παλιές τους αναγνώσεις, εκείνοι που διαβάζουν μόνον τα χρήσιμα και εκείνοι που διαβάζουν μόνο τους κλασικούς, που ξαναδιαβάζουν περασμένα κείμενα, που διαβάζουν ακολουθώντας τον συρμό, που ό,τι διάβασαν διάβασαν, όσοι διαβάζουν αδιακρίτως, (σ. 64-65) και σε λίστα οι χίλιοι σωστοί λόγοι γιατί είναι ‘καλό’ το διάβασμα (σ. 66-67). Η αποτυχία έγκειται στο γεγονός ότι η «ζωντάνια ποτέ δεν μπήκε στο πρόγραμμα της διδακτέας ύλη» (σ. 74) ενώ όλες οι αναγνώσεις συνιστούν πράξεις αντίστασης, σε όλα και όλους που μας σώζει και από τον ίδιο του εαυτό μας (σ. 75-76).
Το τρίτο μέρος τιτλοφορείται «Δώστε τους να διαβάσουν» αναφέρεται σε ένα πείραμα σε σχολείο ατίθασων και προβληματικών μαθητών όπου ο καθηγητής πήρε ρίσκο κερδίζοντας στοίχημα της ανατροπής του τι κάνει ένα μαθητή ικανό για μάθηση. Απλοί φόβοι (μήπως και δεν καταλάβω, μα δεν είμαι καλός, μα έχω μαθησιακές δυσκολίες, μα δεν θα τα καταφέρω έως το τέλος, πού να βρεθεί ο ικανός και κατάλληλος χρόνος…) που από μακριά ρίχνουν μακριές σκιές μα από κοντά εξαφανίζονται.
Το τέταρτο μέρος κάτι σαν τον Δεκάλογο του αναγνώστη τιτλοφορείται «Το τι θα διαβάσει ο κόσμος (ή: Τα απαράγραπτα δικαιώματα του αναγνώστη) με πρώτο το δικαίωμα να μην διαβάζει καθόλου. Αλλά και άλλα επαναστατικά και απελευθερωτικά δικαιώματα όπως να πηδάμε σελίδες, να μην τελειώνουμε ένα βιβλίο, να ξαναδιαβάζουμε, να διαβάζουμε οτιδήποτε και οπουδήποτε, να τσαλαβουτάμε, να διαβάζουμε δυνατά, αυτό που αποκαλεί δικαίωμα στο μποβαρισμό (αισθησιασμό), και τέλος στο δικαίωμα της σιωπής, της μεταφυσικής ανάγκης για συντροφιά στην μοναχική πορεία από την ζωή στον θάνατο.
Και για να μην κλείσει η παρουσίαση όπως κλείνει το βιβλίο με ένα βάρος, κρατάω ότι η ανάγνωση πάνω και μέσα από όλα τα κείμενα των ανθρώπων είναι σαν να ταξιδεύεις χωρίς διαβατήριο (σ. 120), ελεύθερα, μοναχική η πορεία στην κατάληξή της αλλά και ταξίδι ελευθερίας.
3 σχόλια:
Πολύ πλήρης περιγραφή! Και πάλι μου κίνησες το ενδιαφέρον, να το μελετήσω με προσοχή. Άρχισα να κάνω νέα λίστα με τα "to be read" ή και TBR βιβλία μου! Ευχαριστούμε Elli! Περιμένω κι άλλα!
Ανάγνωση. Η ιστορία της εξίσου μαγευτική με την ιστορία του βιβλίου. Αλληλένδετες ιστορίες που μόνο σε συνδυασμό μπορούν να μελετηθούν.
Ένα πολύ αγαπημένο μου βιβλίο, το οποίο μου δημιούργησε πολλές σκέψεις και ιδέες (γύρω στις 100 σελίδες) που δε θα ξεχαστούν ποτέ.
Μέσα στις σελίδες του βρήκα την απάντηση που έψαχνα για να δώσω σε όσους με λύπη διαπιστώνουν ότι δε διαβάζουν γιατί δεν έχουν χρόνο: «Η ζωή είναι ένα διαρκές εμπόδιο στο διάβασμα (…) ο χρόνος για να διαβάσεις είναι πάντα κλεμμένος χρόνος. Όπως, άλλωστε, κι ο χρόνος για να γράψεις ή για να αγαπήσεις». (σ. 111).
mafalda ελπίζω να μελέτησες τη λίστα σου και να την μοιραστείς γιατί έχω περιέργεια (πού συγκλίνει) και αγωνία (να προσθέσω στη δική μου). Είμαι σίγουρη ότι και το επίσημο λαγωνικό της στήλης θα θέλει να μάθει
Δημοσίευση σχολίου