Περί Βιβλιοθηκών, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1993, 260 σ.
Της Καρολίνας
Και επειδή συνηθίζεται στο τέλος κάθε ημερολογιακού χρόνου να γίνονται απολογισμοί, να θεώνται τα πράγματα συνολικότερα έτσι αυτήν την τελευταία εβδομάδα του 2007, να μια δεκαπεντάχρονη ανθολογία που περιλαμβάνει κείμενα και αποσπάσματα που αναφέρονται σε βιβλιοθήκες. «Βιβλιοφιλική και παιγνιώδης» -χαρακτηρίζεται στο εκδοτικό σημείωμα- καθώς συγκεντρώνει γραπτά που προέρχονται από διαφορετικά είδη του λόγου (λογοτεχνία, μυθιστόρημα, ποίηση, απολογισμοί και ομιλίες, κόμικς), από γεωγραφικούς τόπους ποικίλους, με εικόνες πλούσιες, την βιβλιοθήκη σε ρόλους, σκηνικούς, λυρικούς, ιστορικούς, δράσης και βάλε. Χωρίς να διεκδικεί τίτλο πληρότητας, κλείνει το μάτι στην σοβαροφάνεια και βάζει τους αναγνώστες στον αποτυπωμένο τυπωμένο κόσμο.
Το βιβλίο, για την ακρίβεια το αντίτυπο με αριθμό 269 από τα 2.000 που γεννήθηκαν τον Δεκέμβριο του 1993, τοποθετημένο στο ειδικό ράφι έχει την ράχη όχι ακριβώς σπασμένη μα σίγουρα έχει χάσει το κάθετο στητό της σχήμα και γέρνει λίγο προς τα μπροστά, όχι γιατί είναι βασανισμένο αλλά γιατί αντίθετα είναι ένα βιβλίο αγαπημένο, πολύ πολύ και ξανά ξανά διαβασμένο. Παρατηρώ ότι έχουν κιτρινίσει τα περιθώρια των σελίδων που πλαισιώνουν τη διάστικτη καρδιά καθεμιάς. Το φυλλομετρώ μετά από καιρό.
Βιβλιοθήκη μπορεί να είναι διάφορα: ένα συγκεκριμένο έπιπλο που φιλοξενεί βιβλία (αντικείμενο), ένα δωμάτιο γενικά (χώρος), μια συλλογή βιβλίων που ανήκει σε έναν ιδιώτη, σε ένα ίδρυμα, σε έναν οργανισμό, ή ακόμα ένας οργανισμός ο σκοπός του οποίου είναι να αναπτύσσει συλλογές βιβλίων και να τις διαθέτει σε κοινό. Η λέξη βιβλιοθήκη μπορεί να λειτουργεί και μεταφορικά για το σύνολο των τακτοποιημένων γνώσεων, καταγεγραμμένων εμπειριών, ιστοριών, αισθημάτων. Μπορεί να έχει και μια μυθική διάσταση, όπως για παράδειγμα με την χαμένη και πρόσφατα κερδισμένη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Μπορεί να εκφράζει μια από τις αγωνίες του ανθρώπου να καταλάβει το τοπίο και τα φαινόμενα που τον περιβάλλουν, εξαντλητικά και ολοκληρωτικά. Ένα μέρος που υπάρχουν απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που έχουν τεθεί. Ίσως και οι ξεχασμένες, χαμένες ανθρώπινες κατακτήσεις. Ένα σημείο πληροφορίας, γνώσης, σοφίας.
Ο Ιούλιος Βερν ανοίγει τον τόμο με την βιβλιοθήκη του πλοιάρχου Νέμο στο υποβρύχιο «Ναυτίλος», όπου καπνίζει πούρα από θαλάσσια φύκια, ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν παραλείπει να διαθέτει μια πλουσιότατη βιβλιοθήκη στον Μεγάλο Ανατολικό, με κλασικά έργα φιλοσοφίας, γραμματολογίας και ιστορίας της δυτικής κουλτούρας, περιλαμβανομένου και του μαρκησίου ντε Σαντ που ερεθίζει ιδιαίτερα –και όχι πνευματικά- τον Ελβετό ιατροφιλόσοφο.
Ένα πεζό απόσπασμα και δύο ποιήματα του Μπόρχες του τυφλού φύλακα των βιβλίων, αναγνώστη και πλάστη που «οι φωνές των νεκρών θα [του] μιλούν για πάντα» και «Καλύτερα έτσι», ενώ η δική του ανακουφίζει εμάς γιατί τα λόγια του ενός στάζουν βάλσαμο στην ψυχή του άλλου από παλιά, από πάντοτε.
Μια διάλεξη του Umberto Eco με τίτλο «De Bibliotheca» το 1981 στο Μιλάνο που πατούσε στα λόγια του Μπόρχες για να περιγράψει την κακή και την πώς θα πρέπει να είναι βιβλιοθήκη. Η Dorothy L. Sayers στο διήγημα «Φόνος στο Πέντεκοστ» χρησιμοποιεί την οξφορδιανή βιβλιοθήκη και ειδικά το τμήμα της κατηγορίας Γ, όπου έχουν καταχωρηθεί τα άσεμνα, ως άλλοθι για τον δράστη. Ακολουθεί ένα κεφάλαιο μυθιστορήματος επιγραφόμενο «Η Βιβλιοθήκη» του συγγραφέα μαθηματικού Jacques Roubaud, και εδώ οι πρακτικές της βιβλιοθήκης περιγράφονται ως «αμυντική στρατηγική» μέσω των επιμέρους τεχνασμάτων της πλάνης, της αποτροπής, της κωλυσιεργίας, των ασκήσεων πυρκαγιάς και το περιβάλλον ως φρούριο (μέγας πόνος εδώ καταλαμβάνει τον αναγνώστη που δεν του είναι άγνωστα όσα περιγράφονται και θα είχε και άλλα τόσα να προσθέσει). Ο Georges Perec μοιράζεται μαζί μας «Μικρές σημειώσεις για την τέχνη και τον τρόπο να τακτοποιούμε τα βιβλία μας», πηγαίνει στη βιβλιοθήκη του «Ναυτίλου» και μετά σε περί χώρου και τρόπου τάξεως. Ο Walter Benjamin «Αποσυσκευάζει τη βιβλιοθήκη του» βλέποντας τον εαυτό του ως συλλέκτη˙ η κατοχή είναι μια βαθιά σχέση με τα αντικείμενα˙ ακόμα και ο συγγραφέας είναι ένας συλλέκτης που προκειμένου να αποκτήσει βιβλία, γράφει (σ. 154). Για τον Henri Meschonnig στην «Ατέρμονη βιβλιοθήκη και τα βιβλία της» κάθε βιβλιοθήκη είναι μοναδική, είναι έργο και ζει όσο ζει το χέρι που την φροντίζει και την πλουτίζει, είναι «διαδρομή που διασχίζει τη ζωή» (σ. 173). Φάρειναϊτ 451 είναι το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Ray Bradbury, ολόκληρο για βιβλία σε έναν κόσμο αποξενωμένο από αυτά που τα καταστρέφει συστηματικά. Ένα απόσπασμα είναι λίγο, απλά ενδεικτικό. Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης τα χρόνια 1880-1903, καταγράφει μεθοδικά και αναλυτικά τα προβλήματα την πρώτη χρονιά της εφορίας του, προτείνει λύσεις, μάταια όμως, όπως αποδεικνύουν τα χρόνια που έχουν περάσει.
Αντί επιλόγου δύο μονοσέλιδα αποσπάσματα από γραπτά του Gerard de Nerval και του Δημήτρη Καλοκύρη. Η περί βιβλιοθηκών ανθολογία κλείνει με την βιβλιοθήκη των 2.000 τόμων του θείου Σκρουτζ που καλούνται να ξεσκονίσουν τα ανιψάκια για να τους πέσει με την μία στο κεφάλι εκείνο ακριβώς το βιβλίο που κρύβει τους τίτλους ιδιοκτησίας του νησιού Σινόκ στον Ειρηνικό Ωκεανό, η περιπέτεια βρήκε την αρχή της...
Οι εκδόσεις Άγρα σχεδίαζαν έναν τόμο με επιλογή κλασικών κειμένων περί βιβλιοφιλίας, με κείμενα που ήδη είχαν εντοπιστεί και αναφέρονται στο σημείωμα του επιμελητή εκδότη (σημείωση σ. 9). Πού είναι; Μάλλον η έκδοση αυτή έμεινε μια ευγενική πρόθεση. Και υπάρχουν τόσα κείμενα παλαιότερα αλλά και πιο φρέσκα με σύγχρονες οπτικές, περιγραφές, ρόλους και προβληματισμούς γύρω από τις βιβλιοθήκες…
Της Καρολίνας
Και επειδή συνηθίζεται στο τέλος κάθε ημερολογιακού χρόνου να γίνονται απολογισμοί, να θεώνται τα πράγματα συνολικότερα έτσι αυτήν την τελευταία εβδομάδα του 2007, να μια δεκαπεντάχρονη ανθολογία που περιλαμβάνει κείμενα και αποσπάσματα που αναφέρονται σε βιβλιοθήκες. «Βιβλιοφιλική και παιγνιώδης» -χαρακτηρίζεται στο εκδοτικό σημείωμα- καθώς συγκεντρώνει γραπτά που προέρχονται από διαφορετικά είδη του λόγου (λογοτεχνία, μυθιστόρημα, ποίηση, απολογισμοί και ομιλίες, κόμικς), από γεωγραφικούς τόπους ποικίλους, με εικόνες πλούσιες, την βιβλιοθήκη σε ρόλους, σκηνικούς, λυρικούς, ιστορικούς, δράσης και βάλε. Χωρίς να διεκδικεί τίτλο πληρότητας, κλείνει το μάτι στην σοβαροφάνεια και βάζει τους αναγνώστες στον αποτυπωμένο τυπωμένο κόσμο.
Το βιβλίο, για την ακρίβεια το αντίτυπο με αριθμό 269 από τα 2.000 που γεννήθηκαν τον Δεκέμβριο του 1993, τοποθετημένο στο ειδικό ράφι έχει την ράχη όχι ακριβώς σπασμένη μα σίγουρα έχει χάσει το κάθετο στητό της σχήμα και γέρνει λίγο προς τα μπροστά, όχι γιατί είναι βασανισμένο αλλά γιατί αντίθετα είναι ένα βιβλίο αγαπημένο, πολύ πολύ και ξανά ξανά διαβασμένο. Παρατηρώ ότι έχουν κιτρινίσει τα περιθώρια των σελίδων που πλαισιώνουν τη διάστικτη καρδιά καθεμιάς. Το φυλλομετρώ μετά από καιρό.
Βιβλιοθήκη μπορεί να είναι διάφορα: ένα συγκεκριμένο έπιπλο που φιλοξενεί βιβλία (αντικείμενο), ένα δωμάτιο γενικά (χώρος), μια συλλογή βιβλίων που ανήκει σε έναν ιδιώτη, σε ένα ίδρυμα, σε έναν οργανισμό, ή ακόμα ένας οργανισμός ο σκοπός του οποίου είναι να αναπτύσσει συλλογές βιβλίων και να τις διαθέτει σε κοινό. Η λέξη βιβλιοθήκη μπορεί να λειτουργεί και μεταφορικά για το σύνολο των τακτοποιημένων γνώσεων, καταγεγραμμένων εμπειριών, ιστοριών, αισθημάτων. Μπορεί να έχει και μια μυθική διάσταση, όπως για παράδειγμα με την χαμένη και πρόσφατα κερδισμένη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Μπορεί να εκφράζει μια από τις αγωνίες του ανθρώπου να καταλάβει το τοπίο και τα φαινόμενα που τον περιβάλλουν, εξαντλητικά και ολοκληρωτικά. Ένα μέρος που υπάρχουν απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που έχουν τεθεί. Ίσως και οι ξεχασμένες, χαμένες ανθρώπινες κατακτήσεις. Ένα σημείο πληροφορίας, γνώσης, σοφίας.
Ο Ιούλιος Βερν ανοίγει τον τόμο με την βιβλιοθήκη του πλοιάρχου Νέμο στο υποβρύχιο «Ναυτίλος», όπου καπνίζει πούρα από θαλάσσια φύκια, ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν παραλείπει να διαθέτει μια πλουσιότατη βιβλιοθήκη στον Μεγάλο Ανατολικό, με κλασικά έργα φιλοσοφίας, γραμματολογίας και ιστορίας της δυτικής κουλτούρας, περιλαμβανομένου και του μαρκησίου ντε Σαντ που ερεθίζει ιδιαίτερα –και όχι πνευματικά- τον Ελβετό ιατροφιλόσοφο.
Ένα πεζό απόσπασμα και δύο ποιήματα του Μπόρχες του τυφλού φύλακα των βιβλίων, αναγνώστη και πλάστη που «οι φωνές των νεκρών θα [του] μιλούν για πάντα» και «Καλύτερα έτσι», ενώ η δική του ανακουφίζει εμάς γιατί τα λόγια του ενός στάζουν βάλσαμο στην ψυχή του άλλου από παλιά, από πάντοτε.
Μια διάλεξη του Umberto Eco με τίτλο «De Bibliotheca» το 1981 στο Μιλάνο που πατούσε στα λόγια του Μπόρχες για να περιγράψει την κακή και την πώς θα πρέπει να είναι βιβλιοθήκη. Η Dorothy L. Sayers στο διήγημα «Φόνος στο Πέντεκοστ» χρησιμοποιεί την οξφορδιανή βιβλιοθήκη και ειδικά το τμήμα της κατηγορίας Γ, όπου έχουν καταχωρηθεί τα άσεμνα, ως άλλοθι για τον δράστη. Ακολουθεί ένα κεφάλαιο μυθιστορήματος επιγραφόμενο «Η Βιβλιοθήκη» του συγγραφέα μαθηματικού Jacques Roubaud, και εδώ οι πρακτικές της βιβλιοθήκης περιγράφονται ως «αμυντική στρατηγική» μέσω των επιμέρους τεχνασμάτων της πλάνης, της αποτροπής, της κωλυσιεργίας, των ασκήσεων πυρκαγιάς και το περιβάλλον ως φρούριο (μέγας πόνος εδώ καταλαμβάνει τον αναγνώστη που δεν του είναι άγνωστα όσα περιγράφονται και θα είχε και άλλα τόσα να προσθέσει). Ο Georges Perec μοιράζεται μαζί μας «Μικρές σημειώσεις για την τέχνη και τον τρόπο να τακτοποιούμε τα βιβλία μας», πηγαίνει στη βιβλιοθήκη του «Ναυτίλου» και μετά σε περί χώρου και τρόπου τάξεως. Ο Walter Benjamin «Αποσυσκευάζει τη βιβλιοθήκη του» βλέποντας τον εαυτό του ως συλλέκτη˙ η κατοχή είναι μια βαθιά σχέση με τα αντικείμενα˙ ακόμα και ο συγγραφέας είναι ένας συλλέκτης που προκειμένου να αποκτήσει βιβλία, γράφει (σ. 154). Για τον Henri Meschonnig στην «Ατέρμονη βιβλιοθήκη και τα βιβλία της» κάθε βιβλιοθήκη είναι μοναδική, είναι έργο και ζει όσο ζει το χέρι που την φροντίζει και την πλουτίζει, είναι «διαδρομή που διασχίζει τη ζωή» (σ. 173). Φάρειναϊτ 451 είναι το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Ray Bradbury, ολόκληρο για βιβλία σε έναν κόσμο αποξενωμένο από αυτά που τα καταστρέφει συστηματικά. Ένα απόσπασμα είναι λίγο, απλά ενδεικτικό. Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης τα χρόνια 1880-1903, καταγράφει μεθοδικά και αναλυτικά τα προβλήματα την πρώτη χρονιά της εφορίας του, προτείνει λύσεις, μάταια όμως, όπως αποδεικνύουν τα χρόνια που έχουν περάσει.
Αντί επιλόγου δύο μονοσέλιδα αποσπάσματα από γραπτά του Gerard de Nerval και του Δημήτρη Καλοκύρη. Η περί βιβλιοθηκών ανθολογία κλείνει με την βιβλιοθήκη των 2.000 τόμων του θείου Σκρουτζ που καλούνται να ξεσκονίσουν τα ανιψάκια για να τους πέσει με την μία στο κεφάλι εκείνο ακριβώς το βιβλίο που κρύβει τους τίτλους ιδιοκτησίας του νησιού Σινόκ στον Ειρηνικό Ωκεανό, η περιπέτεια βρήκε την αρχή της...
Οι εκδόσεις Άγρα σχεδίαζαν έναν τόμο με επιλογή κλασικών κειμένων περί βιβλιοφιλίας, με κείμενα που ήδη είχαν εντοπιστεί και αναφέρονται στο σημείωμα του επιμελητή εκδότη (σημείωση σ. 9). Πού είναι; Μάλλον η έκδοση αυτή έμεινε μια ευγενική πρόθεση. Και υπάρχουν τόσα κείμενα παλαιότερα αλλά και πιο φρέσκα με σύγχρονες οπτικές, περιγραφές, ρόλους και προβληματισμούς γύρω από τις βιβλιοθήκες…
4 σχόλια:
Για άλλη μια φορά τρέχω στη βιβλιοθήκη μου να βρω το βιβλίο, να το ξεφυλλίσω, να διαβάσω ξανά το κομμάτι εκείνο στο οποίο είχα σταθεί περισσότερο. Το κομμάτι το πιο έντονα υπογραμμισμένο. Το πρώτο πράγμα που κάνω είναι να δω τον αριθμό του δικού μου, μοναδικού και τόσο ίδιου αντιτύπου, πίσω πίσω στον κολοφώνα. Ποιο από τα 2.000; Μάλιστα, και το δικό μου 269. Τυπογραφικό λάθος ή απλά εκδοτικό τρικ; Θα μας το πείτε οι υπόλοιποι.
Η πρώτη μου υπογράμμιση αφορά σε μια πληροφορία για ένα βιβλίο του Φλωμπέρ με τίτλο "Βιβλιομανία" των εκδόσεων Στιγμή που είχε εκδοθεί το 1985, τυχερός όποιος την έχει. Βέβαια η καινούρια έκδοση (του 2001) έχει τίτλο "Βιβλιομανία και ένα σχεδίασμα μυθιστορήματος: Η σπείρα" από τις ίδιες εκδόσεις.
Ακολουθούν σκόρπιες υπογραμμίσεις μου, αλλού περισσότερες αλλού λιγότερες. Κερδίζει (μα ποιος άλλος) ο Μπόρχες που κάθε του πρόταση είναι και ένα ταξίδι. Αλλά εδώ θέλω να παραθέσω ένα απόσπασμα από το κείμενο το Έκο. «Η βιβλιοθήκη… οφείλει να είναι εύκολα προσιτή και οι πόρτες της πρέπει να είναι διάπλατα ανοιχτές σε όλα τα μέλη της κοινότητας που θα μπορούν να τη χρησιμοποιούν ελεύθερα (…). Θα κατορθώσουμε να μετατρέψουμε την ουτοπία σε πραγματικότητα;» (σ. 95).
Και το δικό μου αντίτυπο, για να απαντήσω στη "Librarian" έχει τον ίδιο μοναδικό αριθμο:269. Η πρώτη σκέψη επιβεβαίωνε τη δεύτερη υπόθεση: "εκδοτικό τρικ". Κάνοντας, όμως, μια βόλτα στην ιστοσελίδα των εκδόσεων Άγρα, διαπίστωσα ότι η φωτογραφία που κοσμεί το βιβλίο, έχει μια ταυτότητα, που κατά διαβολική σύμπτωση περιέχει αυτόν τον αριθμό: το 269: "http://www.agra.gr/covb/269%20PERI%20VIVLIOTHIKON.gif". Ίσως, λοιπόν, να είναι τυχαίο, ίσως να είναι κάποιο τρικ, ίσως, πάλι, αυτός ο αριθμός να σημαίνει περισσότερα πράγματα για τον εκδοτικό οίκο.
Πρώτη φορά διάβασα το βιβλίο το 1998. Ήταν δώρο γενεθλίων και είχε ως αφιέρωση το εξής: "Η ουτοπία κρυμμένη στις Βιβλιοθήκες. Ας την ανακαλύψουμε!!!". Κι αυτή η αφιέρωση με ταύτισε με το βιβλίο.
Νομίζω ότι το μυστήριο του αριθμού έγκειται στο εξής: δεν πρόκειται για τον αριθμό του αντιτύπου αλλά για τον αύξοντα αριθμό των εκδόσεων του εκδοτικού οίκου, τοποθετημένο όμως, εκεί που τα βιβλία έχουν τον αριθμό αντιτύπου.
Αυτά
Έχετε δίκαιο, γι' αυτό γράφει αριθμό έκδοσης και όχι αριθμό αντιτύπου.
Δημοσίευση σχολίου