ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ 17

Της Μαριάννας

Stefan Bοllmann, Επικίνδυνες οι γυναίκες που διαβάζουν: γυναίκες αναγνώστριες στη ζωγραφική και τη φωτογραφία, μετάφραση Πελαγία Τσινάρη, Ποταμός, Αθήνα 2007, 152 σ.


Λεύκωμα, άλμπουμ, είναι εκείνο το είδος του βιβλίου που περιέχει φωτογραφίες οι οποίες αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο τόπο, γεγονός, πρόσωπο ή ό,τι άλλο. Στο μεταίχμιο αυτής της ειδικής κατηγορίας που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία στην οπτικοποιημένη εποχή μας, βρίσκονται οι Επικίνδυνες γυναίκες που διαβάζουν. Λεύκωμα ξέχειλο από λογιών λογιών γυναίκες βγαλμένες από το παρελθόν το μακρινό μαζί με το τόσο κοντινό σχεδόν παρόν, αγκαλιά με κείμενα του γραπτού λόγου. Μια εικαστική αφήγηση της ανάγνωσης, μια πολυεπίπεδη επιλεκτική πολιτιστική αποτίμηση γυναικείων όψεων με κοινό παρονομαστή το διάβασμα, από τον 13ο έως και τον φρέσκο αιώνα που περπατάμε. Ένα λεύκωμα, όμως, που δεν αφήνει τον αναγνώστη του να περιηγηθεί ολομόναχος τις εικόνες του. Εδώ, ο συγγραφέας τον παίρνει από το χέρι, του μιλά, του εξηγεί πώς να πλησιάσει το εικαστικό υλικό που του σερβίρει. Τον έχει από κοντά και του ψιθυρίζει στο αυτί τροφοδοτώντας τον με ιστορικές πληροφορίες, αποσαφηνίζοντας τα μη αυτονόητα (στην τρίτη περιδιάβαση νομίζω ότι οι αναγνώστες θα πρέπει να ελευθερωθούν από τη φωνή του συγγραφέα και να πορευτούν ανεξάρτητα, μόνοι τους).

Προτάσσονται δυο πρόλογοι: της Elke Heidenreich με τίτλο «Στον ιστό της λέξης» και του Stefan Bollmann, όπου ο καθένας επιλέγει να σταθεί σε διαφορετικά σημεία γύρω από το θέμα. Η διήγηση σε εικόνες προχωρά μέσα στο χρόνο κερδίζοντας όλο και περισσότερες εικόνες ανάγνωσης, προσθέτοντας αναγνώστριες με νέα χαρακτηριστικά. Χτισμένο σε έξι κεφάλαια συνολικά, ξεκινά από «Εκεί όπου κατοικεί η λέξη: χαρισματικές αναγνώστριες» οι γυναίκες της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, προφήτισσες που προβλέπουν το μέλλον μέσα από λευκές σελίδες. Οι «Προσωπικές στιγμές» με τις «μαγεμένες αναγνώστριες» που απομονωμένες κατοχυρώνουν ένα δικό τους ατομικό χρόνο και χώρο, οι «Τόποι της απόλαυσης» αποκτούν «αναγνώστριες με αυτοπεποίθηση» με βιβλία εύχρηστα που δηλώνουν άνεση απέναντι στην παιδεία του βιβλίου, οι «Ώρες απόλαυσης» περιέχουν «αισθαντικές αναγνώστριες» που μοιράζονται συναισθήματα όπως περνάνε μέσα από τα γραπτά άλλων, «Σε αναζήτηση του εαυτούς τους» είναι οι «παθιασμένες αναγνώστριες» που βυθίζονται και γίνονται ένα με αυτά που διαβάζουν, όπως η Μαντάμ Μποβαρύ, στις «Μικρές αποδράσεις» (το μεγαλύτερο κεφάλαιο του λευκώματος) οι «μοναχικές αναγνώστριες» του 20ού αιώνα ψάχνουν απαντήσεις σε ερωτήματα και διαβάζουν για διάφορους λόγους με διάφορους τρόπους.

Το όνομα του καλλιτέχνη με μεγάλα γράμματα στα ελληνικά και με μικρά λατινικά στοιχεία κάτω με τις ημερομηνίες που τον ορίζουν, ο τίτλος του έργου και το όνομα του μουσείου όπου φιλοξενείται σήμερα, ο πίνακας ή φωτογραφία και οι συνοδευτικές πληροφορίες. Οι πληροφορίες που δίνονται ποικίλλουν, είναι ανομοιογενείς και αφορούν το έργο άμεσα και έμμεσα. Στοιχεία για την εποχή, τα σύμβολα και πού παραπέμπουν (ένα κόκκινο βιβλίο τον 16ο αιώνα έχει την αλληγορική σημασία μιας υπόσχεσης γάμου για παράδειγμα), αναφορές για τις συνήθεις απεικονίσεις ανάλογα με τον συρμό του δυτικού πολιτισμού, τα δεδομένα, για το ύφος, την περιπέτεια ενός πίνακα που σώθηκε πρόσφατα από φωτιά, τη χρήση ενός άλλου ως εξώφυλλο δημοφιλούς διάσημου βιβλίου, την ταυτότητα των επώνυμων γυναικών που μας θεωρούν ανταποδίνοντάς μας το βλέμμα μέσα από το χαρτί.

Όρθιες, σκυμμένες, καθιστές, ξαπλωμένες, με το πρόσωπο αποστραμμένο από τον θεατή, σε στάση απόλυτης συγκέντρωσης, σε χαλάρωση, μόνες ή πάλι όχι, σε κλειστούς ιδιωτικούς χώρους, σε δημόσιους, έξω, διαβάζουν. Μάτια, μάτια, μάτια βυθισμένα στο χαρτί, στα τυπωμένα και γραμμένα σημάδια, στα λόγια, τις νοερές και νοητικές αναπαραστάσεις που γεννάνε. Μάτια που διαβάζουν εδώ και βλέπουν άλλα εκεί κάπου, ονειρεύονται, μεταφέρονται αλλού, που διεκδικούν προσβάσεις σε καταστάσεις, σε αισθήματα.
Αν υποτεθεί ότι οι γυναίκες είναι έτσι κι αλλιώς επικίνδυνες (μας το λένε από παλιά, από μικρές, χωρίς καλά καλά να μας το εξηγούν, το λένε κάποιες γραφές, δηλώνεται με ένα σωρό τρόπους, στα αστεία και στα σοβαρά) οι γυναίκες που όχι μόνο διαβάζουν αλλά τους αρέσει να διαβάζουν είναι εντελώς τελείως επικίνδυνες, και αν και χαμένες στους προσωπικούς δικούς τους παράκοσμους, απειλητικές. Προς πάσα κατεύθυνση.