Simon Winchester, Ο καθηγητής και ο τρελός: μια ιστορία φόνου και παραφροσύνης που παρακολουθεί τη δημιουργία του Αγγλικού Λεξικού της Οξφόρδης, μετάφραση από τα αγγλικά Μόνικα Σίλια, Νέα Σύνορα-Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 2000, 329 σ.
Ο λόγος και πάλι για ένα βιβλίο πληροφοριακό, για ένα λεξικό. Για το ονομαστό Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης, που ακόμα και σήμερα θεωρείται το αρτιότερο λεξικό της αγγλικής γλώσσας (εννοείται ότι συνεχώς εμπλουτίζεται, ότι διατίθεται σε CD-ROM και είναι on line). Ένα γιγαντιαίο επίτευγμα που χρειάστηκαν 70 χρόνια για να πάρει τελική σάρκα και οστά στην εποχή της χάρτινης καρτέλας, του δελτίου που τοποθετείται κατά απόλυτη αλφαβητική σειρά χειρονακτικά με σχολαστικότητα, και όχι στην εποχή των νέων τεχνολογιών που ταξινομεί αυτόματα με αύξοντα ή φθίνοντα τρόπο, που ανακατεύει τα στοιχεία, τα πεδία, τα δεδομένα αρκεί να έχεις προγραμματίσει το σύστημα, να έχεις προβλέψει τις πιθανές ανάγκες που μπορεί να προκύψουν εκ των προτέρων.
Το αγγλικό αυτό λεξικό όπως σχεδιάστηκε δεν περιείχε μια κάποια επιλογή λέξεων. Έθεσε τον φιλόδοξο στόχο να καταγράψει κάθε μα κάθε λέξη της αγγλικής γλώσσας και κάθε έννοια, ερμηνεία, απόχρωση που είχε ποτέ χρησιμοποιηθεί από όλους τους αγγλόφωνους συγγραφείς. Η λεξικογραφία δεν θα έκανε επιλογές στην συλλογή λέξεων, θα αποθησαύριζε τα πάντα γιατί δεν έκανε κριτική, έκανε ιστορία (σ. 149). Όλες οι λέξεις θα βιογραφούνταν με ακρίβεια, πότε εμφανίστηκαν, πότε μετασχηματίστηκαν, αναπλάστηκαν, σε τι κατάσταση βρίσκονταν. Και εδώ υπάρχει μια βαθειά αλλαγή προσέγγισης των πραγμάτων. Δεν είναι μόνο τα όσα σημαντικά καταγράψιμα, είναι όλα τα παράγωγα του ανθρώπινου λόγου, αδιάκριτα, αρκεί να έχουν γραφεί. (Η προφορικότητα δεν είναι ακόμα στην εικόνα).
Ημερομηνία ορόσημο της έναρξής του λεξικού, που πρωτοδιατυπώθηκε η ιδέα είναι ο Νοέμβριος του 1857. Χώρος όπου περιγράφηκε η ανάγκη και αναλύθηκε το περιεχόμενο του τολμηρού εγχειρήματος, η Βιβλιοθήκη του Λονδίνου. Έξι μήνες αργότερα από την διάλεξη είχε συγκροτηθεί Επιτροπή Μη Καταγεγραμμένων Λέξεων, η οποία έμεινε έκπληκτη με την διαπίστωση ότι οι λέξεις που αναζητούσαν ήταν πολλές πάρα πολλές και το έργο πολύ πιο σύνθετο από ότι αρχικά φαινόταν. Αρκετές φορές κινδύνευσε να μείνει στη μέση. Όλες οι προβλέψεις χρονικές και οικονομικές αποδείχθηκαν λανθασμένες. Συντελεστές αρρώσταιναν, γερνούσαν, έφευγαν από τη ζωή και έπρεπε να βρεθούν άλλοι στο πόδι τους. Υπήρχαν βέβαια και διαφωνίες.
Άλλο θαυμαστό σημείο ήταν η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε προκειμένου να τεθεί σε λειτουργία ο μηχανισμός συγκέντρωσης του υλικού. Επρόκειτο για «την συντονισμένη δράση πολλών». Δυο φορές κυκλοφόρησε πρόσκληση για εθελοντές αναγνώστες σε όλη την σφαίρα κυριαρχίας του Ηνωμένου Βασιλείου, που μπορούσαν να διαλέξουν ποιας περιόδου βιβλία προσφέρονταν να διαβάσουν. Οι εθελοντές θα έπρεπε να διαβάσουν, να φτιάξουν καταλόγους λέξεων και μετά να ερευνήσουν τις λέξεις που θα τους υποδείκνυε η Ομάδα του Λεξικού και να γράψουν όλα τα ζητούμενα στοιχεία σε μια κόλλα χαρτί. Πάνω από έξι εκατομμύρια σελίδες συμπλήρωσαν οι εθελοντές και επεξεργάστηκε η Ομάδα.
Το 1879, ο Σκοτσέζος Τζέιμς Μάρεϊ (ο καθηγητής) υπόγραψε συμβόλαιο με την Φιλολογική Εταιρεία του Λονδίνου σύμφωνα με το οποίο θα επιμελούνταν το Νέο Αγγλικό Λεξικό βασισμένο σε Ιστορικές Πηγές. Στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 1880 μια από τις 2.000 οκτασέλιδες προσκλήσεις εθελοντικής συνεργασίας που είχαν τυπωθεί, μπήκε, μάλλον μέσα από κάποιο έντυπο, στο Άσυλο Φρενοβλαβών Εγκληματιών Μπρόντμουρ στο Μπερκσάιρ. Εκεί, διαβάστηκε από τον Αμερικανό απόστρατο γιατρό Γουίλιαμ Μάινορ (ο τρελός) που βρισκόταν έγκλειστος ήδη δύο χρόνια για φόνο και τα κελιά του ήταν ξέχειλα με βιβλία. Απάντησε και έγινε εθελοντής αναγνώστης. Στη διάρκεια των είκοσι χρόνων που ο μυστηριώδης εθελοντής αφιέρωσε στο Λεξικό, εργάστηκε συστηματικά και συγκεντρωμένα και υπήρξε ένας από τους παραγωγικότερους συνεργάτες, μεταξύ των χιλιάδων, που συνέβαλαν ουσιαστικά στην πραγμάτωσή του.
Το Λεξικό ολοκληρώθηκε το 1927. Και ένα άλλο αξιοσημείωτο είναι ότι ο Τύπος παρακολουθούσε από κοντά την πρόοδό του και τις ζωές των ανθρώπων του.
Κάθε πολιτισμός και κάθε γενιά κάνει συνειδητές ή και αυτόματες επιλογές για το τι θεωρεί άξιο διατήρησης και, αποφασίζει τι θα αφήσει να χαθεί. Το είδος και το περιεχόμενο των συλλογών και των απογραφών χαρακτηρίζουν τις εποχές, τα μέτρα και τα κριτήρια που τις σφραγίζουν. Οι εγκυκλοπαίδειες, τα λεξικά, οι βιβλιοθήκες είναι χώροι συγκέντρωσης εκείνων που οι άνθρωποι επιθυμούν να διασώσουν, κιβωτοί, θησαυροφυλάκια, καθρεφτίσματά τους.
Ο λόγος και πάλι για ένα βιβλίο πληροφοριακό, για ένα λεξικό. Για το ονομαστό Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης, που ακόμα και σήμερα θεωρείται το αρτιότερο λεξικό της αγγλικής γλώσσας (εννοείται ότι συνεχώς εμπλουτίζεται, ότι διατίθεται σε CD-ROM και είναι on line). Ένα γιγαντιαίο επίτευγμα που χρειάστηκαν 70 χρόνια για να πάρει τελική σάρκα και οστά στην εποχή της χάρτινης καρτέλας, του δελτίου που τοποθετείται κατά απόλυτη αλφαβητική σειρά χειρονακτικά με σχολαστικότητα, και όχι στην εποχή των νέων τεχνολογιών που ταξινομεί αυτόματα με αύξοντα ή φθίνοντα τρόπο, που ανακατεύει τα στοιχεία, τα πεδία, τα δεδομένα αρκεί να έχεις προγραμματίσει το σύστημα, να έχεις προβλέψει τις πιθανές ανάγκες που μπορεί να προκύψουν εκ των προτέρων.
Το αγγλικό αυτό λεξικό όπως σχεδιάστηκε δεν περιείχε μια κάποια επιλογή λέξεων. Έθεσε τον φιλόδοξο στόχο να καταγράψει κάθε μα κάθε λέξη της αγγλικής γλώσσας και κάθε έννοια, ερμηνεία, απόχρωση που είχε ποτέ χρησιμοποιηθεί από όλους τους αγγλόφωνους συγγραφείς. Η λεξικογραφία δεν θα έκανε επιλογές στην συλλογή λέξεων, θα αποθησαύριζε τα πάντα γιατί δεν έκανε κριτική, έκανε ιστορία (σ. 149). Όλες οι λέξεις θα βιογραφούνταν με ακρίβεια, πότε εμφανίστηκαν, πότε μετασχηματίστηκαν, αναπλάστηκαν, σε τι κατάσταση βρίσκονταν. Και εδώ υπάρχει μια βαθειά αλλαγή προσέγγισης των πραγμάτων. Δεν είναι μόνο τα όσα σημαντικά καταγράψιμα, είναι όλα τα παράγωγα του ανθρώπινου λόγου, αδιάκριτα, αρκεί να έχουν γραφεί. (Η προφορικότητα δεν είναι ακόμα στην εικόνα).
Ημερομηνία ορόσημο της έναρξής του λεξικού, που πρωτοδιατυπώθηκε η ιδέα είναι ο Νοέμβριος του 1857. Χώρος όπου περιγράφηκε η ανάγκη και αναλύθηκε το περιεχόμενο του τολμηρού εγχειρήματος, η Βιβλιοθήκη του Λονδίνου. Έξι μήνες αργότερα από την διάλεξη είχε συγκροτηθεί Επιτροπή Μη Καταγεγραμμένων Λέξεων, η οποία έμεινε έκπληκτη με την διαπίστωση ότι οι λέξεις που αναζητούσαν ήταν πολλές πάρα πολλές και το έργο πολύ πιο σύνθετο από ότι αρχικά φαινόταν. Αρκετές φορές κινδύνευσε να μείνει στη μέση. Όλες οι προβλέψεις χρονικές και οικονομικές αποδείχθηκαν λανθασμένες. Συντελεστές αρρώσταιναν, γερνούσαν, έφευγαν από τη ζωή και έπρεπε να βρεθούν άλλοι στο πόδι τους. Υπήρχαν βέβαια και διαφωνίες.
Άλλο θαυμαστό σημείο ήταν η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε προκειμένου να τεθεί σε λειτουργία ο μηχανισμός συγκέντρωσης του υλικού. Επρόκειτο για «την συντονισμένη δράση πολλών». Δυο φορές κυκλοφόρησε πρόσκληση για εθελοντές αναγνώστες σε όλη την σφαίρα κυριαρχίας του Ηνωμένου Βασιλείου, που μπορούσαν να διαλέξουν ποιας περιόδου βιβλία προσφέρονταν να διαβάσουν. Οι εθελοντές θα έπρεπε να διαβάσουν, να φτιάξουν καταλόγους λέξεων και μετά να ερευνήσουν τις λέξεις που θα τους υποδείκνυε η Ομάδα του Λεξικού και να γράψουν όλα τα ζητούμενα στοιχεία σε μια κόλλα χαρτί. Πάνω από έξι εκατομμύρια σελίδες συμπλήρωσαν οι εθελοντές και επεξεργάστηκε η Ομάδα.
Το 1879, ο Σκοτσέζος Τζέιμς Μάρεϊ (ο καθηγητής) υπόγραψε συμβόλαιο με την Φιλολογική Εταιρεία του Λονδίνου σύμφωνα με το οποίο θα επιμελούνταν το Νέο Αγγλικό Λεξικό βασισμένο σε Ιστορικές Πηγές. Στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 1880 μια από τις 2.000 οκτασέλιδες προσκλήσεις εθελοντικής συνεργασίας που είχαν τυπωθεί, μπήκε, μάλλον μέσα από κάποιο έντυπο, στο Άσυλο Φρενοβλαβών Εγκληματιών Μπρόντμουρ στο Μπερκσάιρ. Εκεί, διαβάστηκε από τον Αμερικανό απόστρατο γιατρό Γουίλιαμ Μάινορ (ο τρελός) που βρισκόταν έγκλειστος ήδη δύο χρόνια για φόνο και τα κελιά του ήταν ξέχειλα με βιβλία. Απάντησε και έγινε εθελοντής αναγνώστης. Στη διάρκεια των είκοσι χρόνων που ο μυστηριώδης εθελοντής αφιέρωσε στο Λεξικό, εργάστηκε συστηματικά και συγκεντρωμένα και υπήρξε ένας από τους παραγωγικότερους συνεργάτες, μεταξύ των χιλιάδων, που συνέβαλαν ουσιαστικά στην πραγμάτωσή του.
Το Λεξικό ολοκληρώθηκε το 1927. Και ένα άλλο αξιοσημείωτο είναι ότι ο Τύπος παρακολουθούσε από κοντά την πρόοδό του και τις ζωές των ανθρώπων του.
Κάθε πολιτισμός και κάθε γενιά κάνει συνειδητές ή και αυτόματες επιλογές για το τι θεωρεί άξιο διατήρησης και, αποφασίζει τι θα αφήσει να χαθεί. Το είδος και το περιεχόμενο των συλλογών και των απογραφών χαρακτηρίζουν τις εποχές, τα μέτρα και τα κριτήρια που τις σφραγίζουν. Οι εγκυκλοπαίδειες, τα λεξικά, οι βιβλιοθήκες είναι χώροι συγκέντρωσης εκείνων που οι άνθρωποι επιθυμούν να διασώσουν, κιβωτοί, θησαυροφυλάκια, καθρεφτίσματά τους.
4 σχόλια:
Ενδιαφέρον βιβλιαράκι ίσως και πιο ενδιαφέρον από τους "Εγκυκλοπαιδιστές" της προηγούμενης εβδομάδας.
Μένει κι αυτό μαζί με πολλά στο ράφι με τα προς διάβασμα.
Γράφω όμως για άλλο λόγο.
Περιπλανώμενη, ως συνήθως, από blog σε blog βρήκα μία πρόσκληση που έχει πάρει η elli και ο dimza από το blog της mafalda για το τελευταίο βιβλιοφιλικό παιχνίδι που κάνει το γύρο της μπλογκόσφαιρας.
Λοιπόν είμαι πολύ περίεργη να μάθω ποιο βιβλίο βρίσκεται κοντά στους συντελεστές του Τobaccorri...
Πολύ εντυπωσιακή η ιστορία του Αγγλικού Λεξικού και η εστίαση στη λεξικογραφία. Ακόμη περισσότερο ο τρόπος, η μέθοδος, ο χρόνος και οι άνθρωποι που χρειάζονται για να συγκροτηθεί ένα Λεξικό. Φαίνεται πως χρειάζονται πολλοί τρελοί και εθελοντές «κολλημένοι»με τη γλώσσα, για να μαζευτεί κάπως ο ωκεανός των λέξεων, να συντελεσθεί η τόσο χρήσιμη για όλους αποθησαύριση γνώσεων, σημασιών και μικρών ιστοριών που σχετίζονται με κάθε λέξη που γεννιέται και διατηρείται ή πεθαίνει μέσα στο κοινωνικό σώμα. Συγκινητική η ιστορία του έγκλειστου συνεργάτη του Λεξικού. Μελαγχολικό το σχόλιο του τέλους για τις «συνειδητές ή και αυτόματες επιλογές» κάθε πολιτισμού με βάζει σε σκέψεις για το πόσα χάθηκαν στο παρελθόν που δεν άξιζαν και πόσα αφήνουμε σήμερα να εξαφανίζονται, αν και τους πρέπει μια καλύτερη τύχη.
Να σημειώσω την ποικιλία των βιβλίων για βιβλία που ομολογώ ποτέ δεν είχα φαντασθεί ή έστω δεν είχα προσέξει.
Χαίρομαι librarian που αυτό το βιβλίο σου κάθισε καλύτερα από της προηγούμενης εβδομάδας και σε ευχαριστώ για την παρότρυνση σε βιβλιοπαιχνίδια ανάγνωσης.
Αληθινά συγκινητική ιστορία του έγκλειστου συνεργάτη. Και η ιστορία του Λεξικού πολύ θαυμαστή για την επίμονη σταθερότητα κλπ κλπ
Νομίζω ότι έχουμε ζήσει μια από τις εποχές του έντυπου αγαπώντας και ξεχνώντας το μαζί. Να δούμε τι μένει, μένει
Δημοσίευση σχολίου