ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ 26

Rainer Maria Rilke, Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή, μετάφραση Μάριου Πλωρίτη, Ίκαρος, Αθήνα 1995, 109 σ.


Δέκα γράμματα του Rilke προς τον ποιητή του Βιβλίου των Ωρών, Franz Xaver Kappus, γραμμένα μεταξύ των ετών 1903-1908, που πρωτοκυκλοφόρησαν το 1929. Στα ελληνικά μεταφρασμένα από τον συγγραφέα και σκηνοθέτη Μάριο Πλωρίτη απευθείας από τα γερμανικά, έχουν εκδοθεί δεκατρείς φορές μέχρι τον Ιούλιο του 2005 από τον ιστορικό εκδοτικό οίκο Ίκαρο. Ο Μάριος Πλωρίτης, μαζί με τον Αλέκο Κατσιφά και τον Νίκο Καρύδη, ίδρυσαν την «εκδοτική εταιρία Ίκαρος» τον Δεκέμβριο 1843 που ξεχώρισε τόσο για τις εκδοτικές επιλογές Ελλήνων και ξένων ανθρώπων των Γραμμάτων και των Τεχνών όσο και για την ποιότητα, την εικαστική πρόταση και την τεχνική αρτιότητα των εκδόσεών του.
Συμβουλές τεχνικού ή πρακτικού τύπου δεν δίνει ο Rilke στο νεαρό ποιητή. Πώς αρχίζει ένα ποίημα, για την μορφή, το ύφος και τέτοια δεν έχει. Μια συνταγή επιτυχίας, ένα μοντέλο να πατήσει, τέτοιου είδους παραινέσεις δεν υπάρχουν. Δεν έχουν σημασία. Σημασία έχει μόνο ο ίδιος ο ποιητής με τις αναμνήσεις, τις εικόνες καθημερινότητας, τα αισθήματά του που καλείται να αποδώσει με «ταπεινή ειλικρίνεια». Οι επιστολές περιγράφουν την ποιητική ηθική του Rilke, που επικεντρώνεται στον άνθρωπο, την δύναμή του και τις αδυναμίες του που ιδωμένες αλλιώς, και πάλι με δύναμη ισούνται.
Ο νέος ποιητής θα πρέπει να απαντήσει στο ερώτημα αν πρέπει οπωσδήποτε επιτακτικά να γράφει, τι τον σπρώχνει προς τα εκεί και να οργανώσει την ζωή του σύμφωνα με την αναπόδραστη αυτή ανάγκη της έκφρασης. «Ένα έργο τέχνης είναι άξιο μόνο σαν ξεπηδάει από μιαν ανάγκη» (σ. 21). «Κι η τέχνη, ακόμα, δεν είναι παρά ένας τρόπος ζωής» (σ.108).
Διατρέχω τις επιστολές και χορταριάζω σκόρπια, μπρος πίσω. «… χωρίς ποτέ ν’ αποζητήσετε καμιάν αμοιβή απ’ έξω», η αμοιβή –κίνητρο ενέργειας και δράσης- δεν χωράει εδώ γιατί αμοιβή είναι ένας ολόκληρος ολοκληρωμένος εαυτός. Μάλλον η αρχή αυτή θα μπορούσε να ισχύσει και σε άλλες περιπτώσεις, ίσως για όλους…
Η ειρωνεία δεν μπορεί να σκεπάσει το έλλειμμα δημιουργικότητας σε καμιά περίσταση.
Ο Rilke υποδεικνύει εκείνα τα βιβλία που διδάσκουν τις αλήθειες που προσπαθεί να καλλιεργήσει και να περάσει μέσα από τον κόσμο τους.
Παρακαλεί να διαβάζει όσο μπορεί λιγότερες αισθητικές και κριτικές μελέτες. Είναι άψυχες, μεροληπτικές ή μονόπλευρες, βραχύβιες.
Ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να βιάζεται, σαν να έχει μπροστά του την αιωνιότητα.
Τα μικρά και ασήμαντα, τα αδύναμα και ταπεινά περιμένουν να αγαπηθούν.
Θ πρέπει να ελευθερωθεί από τις προλήψεις, τις πλάνες, τις συμβατικότητες (τις ευκολότερες λύσεις), για να ιχνηλατήσει την ατομικότητά του.
Με τον περίγυρο των απλών ανθρώπων ο ποιητής να επικοινωνεί στο επίπεδο που βρίσκονται, να μην τους τυραννά και τους τρομάζει με τα δικά του ερωτήματα, και την μοναξιά του.
Τα δύσκολα και επίπονα μονοπάτια της Μοναξιάς και της Θλίψης, ο ποιητής να μην τα φοβάται. Αντίθετα, πρέπει να αποζητά και να στρέφει την ματιά του προς τα μέσα του, με την αυτοσυγκέντρωση του ερημίτη. Στην εσωτερική πορεία που δεν συναντά κανέναν και βαραίνει ασήκωτα. Τις θλίψεις, στιγμές ψυχικής έντασης, που έχουν ζωή αυτόνομη, που είναι βλαβερές μονάχα όταν τις φιμώνουμε και τις σέρνουμε σαν αρρώστιες.
Για την Μοίρα που βγαίνει από τον άνθρωπο τον ίδιο και δεν έρχεται κάπου απέξω. Για την υπόστασή μας που πρέπει να αποδεχθούμε «πλέρια». Για τους φόβους μας που δεν έχουμε το κουράγιο να αναμετρηθούμε, για τον συγκεκριμένο φόβο του καινούργιου και άγνωστου, για τις απέραντες δυνατότητές μας όταν είμαστε προετοιμασμένοι για όλα, για τους δικούς μας τρόμους μέσα στον κόσμο. Για την ανατρεπτική διατύπωση: «Ίσως κάθε τι τρομαχτικό να’ ναι, στο απώτατο βάθος του, έρημο κι αβοήθητο και να προσμένει από μας βοήθεια.» (σ. 92-96)
Και άλλα δύσκολα.
Μάζεψα πολλά, ουσιώδη, για σκέψη πάντως, ίσως και για εφαρμογή. Με ένα νέο τρόμο: την συναίσθηση ότι τα περισσότερα από αυτά μένουν ακόμα να κερδισθούν από ποιητές και μη…