ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ 29

Πατρίτσια Χάισμιθ, Πώς να γράψετε ένα μυθιστόρημα αγωνίας [και δράσης], μετάφραση Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007, 220 σ.
Ξένη λογοτεχνία-δοκίμιο

Κοντοστέκομαι στο εξώφυλλο πριν μπω στο πώς που προτίθεται να μου αποκαλύψει το κείμενο. Ήδη εδώ απέξω η Πατρίτσια δείχνεται. Μια φωτογραφία που κρατάει δύο Πατρίτσιες. Η μια, πάνω, πάνω από τον τίτλο, είναι ένα πορτρέτο της σε νεαρή ηλικία Στητή και αλύγιστη, κλειστή και αγέλαστη, σκυθρωπή, τα χέρια αγκαλιάζουν τον κορμό ερμητικά. Η κάτω Πατρίτσια σε πιο προχωρημένη ηλικία, μισοξαπλωμένη σχεδόν με άνεση στον μαύρο καναπέ, αχνοχαμογελά, μας κοιτά όχι ακριβώς κατάματα, τα χέρια ανοιχτά, την γάτα της στα γόνατα. Μιλά με το σώμα της για την διαδρομή της από τα μέσα προς εμάς μέσω των γραπτών αγωνίας.
Η Π. Χάισμιθ, μητέρα του ταλαντούχου κυρίου Ρίπλεϋ, γεννήθηκε στο Τέξας το 1921, σπούδασε λογοτεχνία, εργάστηκε σαν κειμενογράφος του Σούπερμαν, και μετακόμισε στην γηραιά ήπειρο. Βιβλίο πρωτοδημοσιευμένο στην Μεγάλη Βρετανία το 1983, δώδεκα χρόνια πριν το θάνατό της, όταν ήταν αναγνωρισμένη για την δημιουργική συγγραφική της δουλειά που είχε πάρει διάφορες μορφές: μυθιστορήματα μεταπλασμένα σε θεατρικά και κινηματογραφικές ταινίες, κριτικές και δοκίμια.
Το Πώς να γράψετε ένα μυθιστόρημα αγωνίας [και δράσης] είναι ένας συγκερασμός δοκιμίου και αυτοβιογραφίας. Δοκίμιο καθώς περιλαμβάνει κριτικές θεωρήσεις για την λογοτεχνία και αναλύει συστατικά της. Αυτοβιογραφία καθώς όλα περνάνε από προσωπικές διόδους, με απτά παραδείγματα από την δουλειά της και όχι από την στεγνή θεωρία.
Και για μια άλλη φορά, σε ένα ακόμα βιβλίο αυτού του τεχνικού είδους ο συγγραφέας δηλώνει ότι δεν υπάρχει Η συνταγή, ΕΝΑ μυστικό, ΜΙΑ φόρμουλα ή κάτι παρόμοιο τέλος πάντων. Καταγράφει με ειλικρίνεια ατομικές σκέψεις τις οποίες έκανε, κόλλησε εκεί ή μετακίνησε με το πέρασμα του χρόνου και την συσσώρευση εμπειρίας, καταχωρεί τα βήματα που ακολουθεί στην διαδικασία. Η μαγεία όπου υπάρχει, απλά υπάρχει και είναι στην ουσία της η ιδιαιτερότητα. Το βιβλίο είναι ο συγγραφέας με την διαφορετικότητά του, ο άνθρωπος δημιουργός που στέκεται με άποψη απέναντι στην ζωή, την καθημερινότητά της μα και το βάθος των δυσκολιών της, εκφράζει τα σώψυχά του ανοιχτά, με φόβο και συνάμα λυτρωτικά για τον ίδιο και τους εν δυνάμει αναγνώστες του που θα εντοπίσουν σπαράγματα εαυτού που ήξεραν ή δεν ήξεραν ότι ήταν κάπου εκεί.
Τα κεφάλαια είναι ένδεκα. «Το σαράκι της ιδέας» ξεκινά με μια βασική αρχή. Ένα βιβλίο θα πρέπει πρώτα από όλα να δώσει χαρά σε αυτόν που το γράφει, και έπειτα να παρασύρει τους εκδότες και τους αναγνώστες. Και η άλλη γενική αρχή της Χάισμιθ: από πού έρχονται και αν στερεύουν οι ιδέες πολύ με ανακούφισε. Οι ιδέες, λέει, έρχονται από παντού, από ολούθε ένα γύρω και δεν έχουν τέλος όσο η κίνηση και η ζωή υπάρχει. Το κόλπο είναι να τις αναγνωρίζει κανείς όταν εμφανίζονται. «Ουσιαστικά είναι αδύνατον να ξεμείνει κανείς από ιδέες, από τη στιγμή που αυτές βρίσκονται παντού» (σ. 21). «Κυρίως για τη χρήση εμπειριών» μιλάει για την ορμή, τα θετικά συναισθήματα και την αισιοδοξία, την χρήση προσωπικών βιωμάτων, ακόμα και των πιο μικρών και ασήμαντων και την επινοητικότητα ώστε να δουλευτούν. «Το διήγημα αγωνίας» είναι κεφάλαιο ορισμών και αποχρώσεων. «Η ανάπτυξη», «Η πλοκή», «Η πρώτη γραφή», «Οι δυσκολίες», «Η δεύτερη γραφή», «Οι αναθεωρήσεις», διαδικασίες που περιγράφονται, ντύνονται με παραδείγματα και σκέψεις πάνω στα προβλήματα της πορείας που λύνονται με εσωτερικές διεργασίες στο ξύπνιο και στον ύπνο. Για τους εγκληματικούς χαρακτήρες και το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν με όσα τους κατατρέχουν ή αψηφάνε και την εκτός νόμου ελευθερία που κουβαλάνε. Τις ανθρώπινες αδυναμίες. Τις απίστευτες καταστάσεις και συμπτώσεις, τον ρυθμό, τις οπτικές, την τεχνική και το ταλέντο. Πάντα γραμμένα απλά, σε φιλικό τόνο. «Η παραδειγματική ιστορία ενός βιβλίου – Το γυάλινο κελί» είναι ακριβώς αυτό που δηλώνει, ένα υπόδειγμα που περιέχει και πολλές εμπειρίες από τη σχέση με τους εκδότες, φορές στηρικτική φορές εμποδιστική. Τέλος στις «Σημειώσεις για το σασπένς γενικότερα» υπερασπίζεται το είδος των μυθιστορημάτων αγωνίας. Ναι, είναι σοβαρά έργα μυθοπλασίας, έχουν ολοκληρωμένους χαρακτήρες, δράση και ανοίγουν τους ορίζοντες των αναγνωστών. Μιλάει και λιγουλάκι για την «μοναχική φύση της γραφής», αλλά και τα πεζά οικονομικά του συγγραφέα.
Ξαφνιάστηκα ευχάριστα διαβάζοντάς το γιατί βρήκα σχόλια που δεν περίμενα ότι θα ήταν σπαρμένα: ότι η τέχνη δεν έχει σχέση με συμβάσεις και την ηθική αν και ενέχει στοιχεία αξιολογικά, και δεν είναι δουλειά της το κήρυγμα, ότι ο καλλιτέχνης είναι αταξικός…