Αντρέ Σιφρίν, Εκδόσεις χωρίς εκδότες, μετάφραση Κίττυ Ξενάκη, επιμέλεια Άννα Σταυροπούλου, εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, Αθήνα 1999, 139 σ.
Γυρνάω στο πολύτιμο ειδικό ράφι που φιλοξενεί τα βιβλιοβιβλία. Δεν χρειάζεται και πολύ ξεσκόνισμα, καθώς έχει συχνή κίνηση. Κατά μέσο όρο ένα ράφι κρατάει 30 με 40 βιβλία, οπότε λογικά έχει φθάσει στο όριό του. Είναι ξέχειλο, κάθετα, οριζόντια και τοποθετημένα από πάνω πλαγιαστά. Ξεκινάει η επέκταση σε δεύτερο ράφι. Αρχικά επιθυμούσα να τα κατέχω όλα, μα τώρα έχω κρίνει ότι δεν είναι απαραίτητο. Αυτό ισχύει και για τα βιβλία για βιβλία που έχουν παρουσιαστεί ή μπορεί και να παρουσιαστούν εδώ ή οπουδήποτε. Το σημαντικό είναι να είναι διαβασμένα. Πάντα κάτι αφήνουν μέσα, μια ανταπόκριση, μια διάθεση, μια σκιά της ανάγνωσής τους, που χωνεύεται διυλισμένη.
Έχουν περάσει εννέα χρόνια από την κυκλοφορία του βιβλίου αναδρομή-προειδοποίηση για το μέλλον των εκδόσεων. Είναι τεχνολογίες που μένουν σταθερές για δεκαετίες, δημιουργούν καθιερώσεις, γίνονται σχεδόν αμετακίνητα δεδομένες και ξαφνικά το επόμενο βήμα φέρνει ολική ανατροπή. Κάτι τέτοιο έγινε και με την εκδοτική δραστηριότητα: άλλαξε μέσα σε λίγα χρόνια στο βαθμό που είχε μείνει περίπου ακίνητη για εκατό χρόνια. Άλλαξαν βέβαια τα μέσα και ο τρόπος παραγωγής και διακίνησης, άλλαξε όμως και το βιβλίο ως αντικείμενο της αγοράς. Όχι ότι δεν είναι απόρροια κόπου και εργασίας αλλά δύσκολα μετρήσιμου και ποτέ αντιστοιχισμένου απόλυτα.
Άλλαξαν οι νοοτροπίες, τα βιβλία και το περιεχόμενο που κλείνουν ονομάστηκαν προϊόντα, πνευματικά, πολιτισμού δεν έχει σημασία και εντάχθηκαν στον τεράστιο τομέα των μέσων ενημέρωσης, στην βιομηχανία του θεάματος.
Το επάγγελμα του εκδότη είναι μια ιστορία σύνθετη με αποχρώσεις και όρια κυμαινόμενα με διάφορες παραλλαγές από το ξεκίνημά της έως σήμερα: συγγραφέας-εκδότης, τυπογράφος-εκδότης, βιβλιοπώλης-εκδότης, χορηγός-εκδότης (και σπανιότερα μεταφραστής-εκδότης, επιμελητής-εκδότης). Οι μονοδιάστατοι δυϊκοί ρόλοι και οι συνεργασίες σε ατομικό και επαγγελματικό επίπεδο είναι ιστορίες που ποικίλλουν, κατά τόπους και χρόνους τροποποιημένοι. Ο εκδότης είναι που αναλαμβάνει τα έξοδα του τυπώματος βιβλίων, που αποφασίζει και παίρνει το βάρος της απόφασης κυκλοφορίας ή μη ενός έντυπου. Και κάθε εκδότης-εκδοτικός οίκος έχει τον χαρακτήρα του, έχει την σφραγίδα του ύφους που επιλέγει για τον εαυτό του, μια ειδίκευση, εκείνο που τον ξεχωρίζει.
Ο Αντρέ Σιφρίν μιλάει για την ιστορία του πατέρα του που γεννημένος στην Ρωσία στα τέλη του 19ου αιώνα, μετακινείται στην Γαλλία και στην συνέχεια, και πάλι αναγκαστικά, στην Νέα Υόρκη. Παντού ασχολείται με εκδόσεις, έχει πολιτική και άποψη, την διάδοση της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε λογικές τιμές. Συνδυάζει την ποιότητα με την τιμή. Οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών, φαινόμενο συνεχές και παμπάλαιο, έχει επιπτώσεις σε πολλά επίπεδα, και γεωγραφικά. Κάποιος που εγκαταλείπει έναν τόπο αφήνει ένα κενό εκεί και καταλαμβάνει έναν άλλο χώρο σε κάποιο άλλο σημείο. Εγκαθίσταται στον νέο μέρος κουβαλώντας, εκούσια και ακούσια, μαζί του αυτό που είναι. Μπορεί να ηχήσει απλοϊκό αλλά αυτόματα στο μυαλό μου έρχεται η μετακίνηση των λογίων της Ανατολής προς την Δύση πριν την κατάλυση του Βυζαντίου. Άνθρωποι που μεταφυτεύτηκαν και άνθρωποι που εξακολουθούν να μεταφυτεύονται.
Και όσο η στρατηγική των εκδοτικών οίκων προσπαθούσε να λειτουργήσει σε όφελος του κοινού, παντρεύοντας «το καλό βιβλίο» με τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό αναγνωστών χωρίς να παραμερίζει το κέρδος, οι ωφελημένοι ήταν και στις δυο πλευρές. Όσο επιχορηγούνταν συστηματικά οι βιβλιοθήκες στον σαξονικό κόσμο, η κίνηση των εκδόσεων είχε βρει ένα ρυθμό ροής. Οι καιροί άλλαξαν, κυριάρχησε νέα ιδεολογία: προλογοκρισία τι θα τραβήξει, ποια στάνταρ συνταγή τραβάει, ένας τρόπος λειτουργίας με συγκεκριμένες απαιτήσεις, με σαφείς αξιώσεις άμεσης αποδοτικότητας, το σύστημα των best sellers, συγκεντρωτική διοίκηση, οι τεράστιοι όμιλοι, οι εξαγορές και απορροφήσεις, η πολιτική και οι πολιτικές των εκδοτικών οίκων και των συγκροτημάτων που τους στηρίζουν, τα διαπλεκόμενα μέσα, ο Τύπος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, τα μονοπώλια, ο κλοιός που πολιορκεί το κοινό. Παραδείγματα επί παραδειγμάτων, παγκόσμια, ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού. Εικόνα πιεστική, ζοφερή για το μέλλον της έντυπης σκέψης.
Με μια μικρή αχτίδα αισιοδοξίας κλείνει ο Σιφρίν. Επιλογές και εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν μα χρειάζονται μαχητές να τις παλέψουν, να αναζητήσουν τους εξαφανισμένους αναγνώστες, να προσελκύσουν το ενδιαφέρον ξανά, να αναβαθμίσουν, να προσφέρουν αξιοπρέπεια, να προτείνουν μια άλλη όψη της οικονομίας.
Στο σημείο αυτό ας υπογραμμιστεί η προς το παρόν ελευθερία στο διαδικτυακό σύμπαν, ας κάνουμε χρήση…
Γυρνάω στο πολύτιμο ειδικό ράφι που φιλοξενεί τα βιβλιοβιβλία. Δεν χρειάζεται και πολύ ξεσκόνισμα, καθώς έχει συχνή κίνηση. Κατά μέσο όρο ένα ράφι κρατάει 30 με 40 βιβλία, οπότε λογικά έχει φθάσει στο όριό του. Είναι ξέχειλο, κάθετα, οριζόντια και τοποθετημένα από πάνω πλαγιαστά. Ξεκινάει η επέκταση σε δεύτερο ράφι. Αρχικά επιθυμούσα να τα κατέχω όλα, μα τώρα έχω κρίνει ότι δεν είναι απαραίτητο. Αυτό ισχύει και για τα βιβλία για βιβλία που έχουν παρουσιαστεί ή μπορεί και να παρουσιαστούν εδώ ή οπουδήποτε. Το σημαντικό είναι να είναι διαβασμένα. Πάντα κάτι αφήνουν μέσα, μια ανταπόκριση, μια διάθεση, μια σκιά της ανάγνωσής τους, που χωνεύεται διυλισμένη.
Έχουν περάσει εννέα χρόνια από την κυκλοφορία του βιβλίου αναδρομή-προειδοποίηση για το μέλλον των εκδόσεων. Είναι τεχνολογίες που μένουν σταθερές για δεκαετίες, δημιουργούν καθιερώσεις, γίνονται σχεδόν αμετακίνητα δεδομένες και ξαφνικά το επόμενο βήμα φέρνει ολική ανατροπή. Κάτι τέτοιο έγινε και με την εκδοτική δραστηριότητα: άλλαξε μέσα σε λίγα χρόνια στο βαθμό που είχε μείνει περίπου ακίνητη για εκατό χρόνια. Άλλαξαν βέβαια τα μέσα και ο τρόπος παραγωγής και διακίνησης, άλλαξε όμως και το βιβλίο ως αντικείμενο της αγοράς. Όχι ότι δεν είναι απόρροια κόπου και εργασίας αλλά δύσκολα μετρήσιμου και ποτέ αντιστοιχισμένου απόλυτα.
Άλλαξαν οι νοοτροπίες, τα βιβλία και το περιεχόμενο που κλείνουν ονομάστηκαν προϊόντα, πνευματικά, πολιτισμού δεν έχει σημασία και εντάχθηκαν στον τεράστιο τομέα των μέσων ενημέρωσης, στην βιομηχανία του θεάματος.
Το επάγγελμα του εκδότη είναι μια ιστορία σύνθετη με αποχρώσεις και όρια κυμαινόμενα με διάφορες παραλλαγές από το ξεκίνημά της έως σήμερα: συγγραφέας-εκδότης, τυπογράφος-εκδότης, βιβλιοπώλης-εκδότης, χορηγός-εκδότης (και σπανιότερα μεταφραστής-εκδότης, επιμελητής-εκδότης). Οι μονοδιάστατοι δυϊκοί ρόλοι και οι συνεργασίες σε ατομικό και επαγγελματικό επίπεδο είναι ιστορίες που ποικίλλουν, κατά τόπους και χρόνους τροποποιημένοι. Ο εκδότης είναι που αναλαμβάνει τα έξοδα του τυπώματος βιβλίων, που αποφασίζει και παίρνει το βάρος της απόφασης κυκλοφορίας ή μη ενός έντυπου. Και κάθε εκδότης-εκδοτικός οίκος έχει τον χαρακτήρα του, έχει την σφραγίδα του ύφους που επιλέγει για τον εαυτό του, μια ειδίκευση, εκείνο που τον ξεχωρίζει.
Ο Αντρέ Σιφρίν μιλάει για την ιστορία του πατέρα του που γεννημένος στην Ρωσία στα τέλη του 19ου αιώνα, μετακινείται στην Γαλλία και στην συνέχεια, και πάλι αναγκαστικά, στην Νέα Υόρκη. Παντού ασχολείται με εκδόσεις, έχει πολιτική και άποψη, την διάδοση της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε λογικές τιμές. Συνδυάζει την ποιότητα με την τιμή. Οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών, φαινόμενο συνεχές και παμπάλαιο, έχει επιπτώσεις σε πολλά επίπεδα, και γεωγραφικά. Κάποιος που εγκαταλείπει έναν τόπο αφήνει ένα κενό εκεί και καταλαμβάνει έναν άλλο χώρο σε κάποιο άλλο σημείο. Εγκαθίσταται στον νέο μέρος κουβαλώντας, εκούσια και ακούσια, μαζί του αυτό που είναι. Μπορεί να ηχήσει απλοϊκό αλλά αυτόματα στο μυαλό μου έρχεται η μετακίνηση των λογίων της Ανατολής προς την Δύση πριν την κατάλυση του Βυζαντίου. Άνθρωποι που μεταφυτεύτηκαν και άνθρωποι που εξακολουθούν να μεταφυτεύονται.
Και όσο η στρατηγική των εκδοτικών οίκων προσπαθούσε να λειτουργήσει σε όφελος του κοινού, παντρεύοντας «το καλό βιβλίο» με τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό αναγνωστών χωρίς να παραμερίζει το κέρδος, οι ωφελημένοι ήταν και στις δυο πλευρές. Όσο επιχορηγούνταν συστηματικά οι βιβλιοθήκες στον σαξονικό κόσμο, η κίνηση των εκδόσεων είχε βρει ένα ρυθμό ροής. Οι καιροί άλλαξαν, κυριάρχησε νέα ιδεολογία: προλογοκρισία τι θα τραβήξει, ποια στάνταρ συνταγή τραβάει, ένας τρόπος λειτουργίας με συγκεκριμένες απαιτήσεις, με σαφείς αξιώσεις άμεσης αποδοτικότητας, το σύστημα των best sellers, συγκεντρωτική διοίκηση, οι τεράστιοι όμιλοι, οι εξαγορές και απορροφήσεις, η πολιτική και οι πολιτικές των εκδοτικών οίκων και των συγκροτημάτων που τους στηρίζουν, τα διαπλεκόμενα μέσα, ο Τύπος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, τα μονοπώλια, ο κλοιός που πολιορκεί το κοινό. Παραδείγματα επί παραδειγμάτων, παγκόσμια, ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού. Εικόνα πιεστική, ζοφερή για το μέλλον της έντυπης σκέψης.
Με μια μικρή αχτίδα αισιοδοξίας κλείνει ο Σιφρίν. Επιλογές και εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν μα χρειάζονται μαχητές να τις παλέψουν, να αναζητήσουν τους εξαφανισμένους αναγνώστες, να προσελκύσουν το ενδιαφέρον ξανά, να αναβαθμίσουν, να προσφέρουν αξιοπρέπεια, να προτείνουν μια άλλη όψη της οικονομίας.
Στο σημείο αυτό ας υπογραμμιστεί η προς το παρόν ελευθερία στο διαδικτυακό σύμπαν, ας κάνουμε χρήση…
2 σχόλια:
Να ένα ακόμη βιβλιοβιβλίο που ξετρύπωσε η Elli. Η βιογραφία μιας οικογένειας εκδοτών ή η βιογραφία του εκδοτικού τους οίκου; Βλέπουμε την πορεία της οικογένειας Σιφριν από τη Ρωσία στη Δυτική Ευρώπη και μετά στην Αμερική, καθώς και την πορεία του εκδοτικού οίκου. Αφού η επιχείρηση εξαγοράσθηκε από έναν μεγάλο όμιλο (ΜΜΕ), ο Σιφριν παραιτείται και ιδρύει έναν νέο οίκο που κρατούσε την παραδοσιακή του εκδοτική πολιτική. Μάλλον απαισιόδοξο παρόν για τις εξαγορές και συγχωνεύσεις των μικρών εκδοτικών οίκων από μεγάλους ομίλους, πολλές φορές άσχετους με τον χώρο του βιβλίου. Ο Συγγραφέας θέτει τους προβληματισμούς του για το μέλλον των εκδοτικών οίκων και για το ρόλο του εκδότη, ο οποίος χάνεται πια, αφού αντικαθίσταται από μάνατζερς. Τα βιβλία που εκδίδονται σκοπό έχουν το κέρδος (φιλοσοφία των best-sellers) και όχι την ποιότητα. Ωστόσο αποδεικνύεται ότι κάποιες φορές και οι μικροί εκδοτικοί οίκοι μπορούν να αντισταθούν στον ανταγωνισμό των ομίλων, δίδοντας ευκαιρίες σε νέους συγγραφείς και σε κείμενα ποιοτικά, που δεν απευθύνονται όμως στο πλατύ κοινό.
Μια σκέψη που ήθελα να μοιραστώ.
Νομίζω spyros ότι προυσιάζεις το βιβλίο πολύ καλύτερα και μιλάς για τν ελπίδα των μικρών εκδοτών ολόσωστα.
Καλό μήνα με πολλή θάλασσα!
Δημοσίευση σχολίου